O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti umumiy tilshunoslik

2-ma‟ruza 
So`zlashuv uslubi. Rasmiy uslub. Ilmiy uslub. 
 
Reja: 
1.
So`zlashuv uslubining fonetik xususiyatlari. 
2.
Leksik – frazeologik hamda grammatik xususiyatlari. 
3.
Rasmiy uslubning o`ziga xos xususiyatlari. 
4.
Rasmiy uslubning fonetik, leksik – frazeologik hamda grammatik xususiyatlari. 
5.
Ilmiy uslubning turlari. Ilmiy uslubning o`ziga xos xususiyatlari. 
Asosiy tayanch tushunchalar
:
Sub‘ektiv baho – muallifning munosabati.
Ritorik so`roq gaplar- javobi mazmunidan ifodalanadigan gaplar 
Stilistik bo`yoq –qaysi stilda qo`llanishini ko`rsatish belgisi. 
Fraza- mazmunan tugal fikr anglatadiga gapga teng bo`lgan fonetik birlik 
Takt- frazaning bir qismi bo`lib yarim to`htam bilan ajraladigan bir yoki bir necha 
so`zdan iborat bo`lak. 
So`zlashuv uslubi nutqning dialogik shaklidir. Bu uslub yozma nutqqa qaraganda 
ta‘sirchanligi, hissiyotga boyligi, yangi so`z qo`llashlar mavjudligi bilan ajralib turadi. Bu 
uslubda so`zlovchining barcha imkoniyatlari namoyon bo`ladi. U nutqiga hissiyotini ham 
qo`shib gapiradi. Bunda turli imo – ishora va qo`l harakatlaridan foydalanadi. Bu vositalar 
nutqda aytilmay qolishi mumkin bo`lgan so`z va iboralarning o`rnini to`ldiradi va bayon 
qilinayotgan fikrni yanada aniqlashtiradi. Bu uslubda to`liqsiz gaplar ishlatiladi, chunki 
tushirilgan qism boshqa bir replikada yoki boshqa bir nutq vaziyatida ifodalanishi mumkin. 
So`zlashuv uslubining ikki hil ko`rinishi bor; 
1.
Adabiy so`zlashuv uslubi. 
2.
Oddiy so`zlashuv uslubi. 
Adabiy so`zlashuv uslubida o`qituvchilar, suhandonlar, jurnalistlar, ilmiy hodimlar, 
Yozuvchi va shoirlar, rahbar hodimlar, artistlar gaplashadilar. Bu uslub` dars jarayonida, 
sahna nuqtida, kino san‘atida, telefil`mlar, ahborotlar, teleocherklar, radioinstenirovkalarda 
ishlatiladi. Adabiy so`zlashuv uslubida jargon va sheva so`zlari bo`lmaydi.
Oddiy so`zlashuv uslubida betakalluflik bilan erkin muomala qilinadi. Bunda shunday 
so`zlar ishlatiladiki, ular adabiy tilda bo`lmasligi mumkin. Lekin bunday so`zlar badiiy nutqda 
ayrim personajlar nutqining o`ziga hosligini ta‘minlash uchun qo`llanishi mumkin. Oddiy 

---

190 
so`zlashuv nutqi dialektal nutqni ham aks ettiradi. So`zlovchi qaysi dialekt vakili bo`lsa, shu 
dialektda gapirishi mumkin. Masalan