O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti umumiy tilshunoslik

SO`ZLASHUV USLUBINING GRAMMATIK XUSUSIYATLARI 
Bu uslubda ritorik so`roq gaplar, so`roq mazmuni ifodalanadigan darak gaplar, his-
hayajon gaplar ko`plab ishlatiladi. Fe‘lning -i(b), -gan qo`shimchali shakli -uvdi, -ovdi 
tarzida qo`llandi. Masalan, 
so`rab edi – so`rovdi, kelib edi – keluvdi, qolgan edi– qoluvdi, 
bilgan edi – biluvdi
kabi. Affikslardan
-jon, -hon, -vachcha, -tilla
kabilar bilan yasalgan 
sub‘ektiv baho bildiruvchi otlar ham so`zlashuv uslubida ko`plab qo`llanadi; 
tirrancha, 
qaqajon, oyimtilla, baloho`r, kekkaymahon, pashshaho`rda, jinnivachcha 
kabi.
- lar
qo`shimchasi ham so`zlashuv uslubida -la, -na, -nar shaklida qo`llanilishi mumkin: 
oliyla (olinglar), keliyna (kelinglar), boringnar (boringlar)
kabi.
So`zlashuv uslubi ikki va undan ortiq odamlar orasida bo`ladigan muloqotda ishlatiladi. 
Bunda dialog rol` o`ynaydi. SHuning uchun, gaplar to`liqsiz shaklda bo`ladi. ishlatilmayotgan 
gap bo`laklarining o`rnini nutq vaziyati to`ldirib turadi. Masalan, 
ismingiz?, keldimi?, 
ketdikmi?, boshlandi kabilar sizning ismingiz nima?, ustoz keldimi?, uyga ketdikmi?, kecha 
boshlandi
tarzida to`liq bo`ladi. Nutq vaziyati esa, bu jumlalarni to`liq aytmaslikni taqozo 
qiladi.
Shuningdek, 
gapirgan bo`ldi, ovqatdan tatigan bo`ldi, gapga quloq solgan bo`ldi 
kabi 
ifodalar ham so`zlashuv uslubida ishlatiladi. 
Diplomatik yozishmalarda, iqtisodiy, yuridik munosabatlar ifodasi bo`lgan hujjatlarda, 
davlat idoralari, sudlar, savdoga doir muomalalarda rasmiy uslub` ishlatiladi. Rasmiy uslub` 
ish yuritish hujjatlarida qo`llanadi. Bunga ariza, tushuntirish hati, e‘lon, tarjimai hol, ishonch 
qog‘ozi, tilhat, hisobot, notalar, buyruq va farmonlar, farmoyishlar, taklifnoma, rasmiy hatlar, 
tijorat yozishmalari kabilar kiradi. (Bu qog‘ozlarning qanday yozilishi haqida M.Aminov, 
A.Madvaliev, N.Mahkamov, N.Mahmudovlarning «Ish yuritish» degan kitobidan har 
tomonlama ma‘lumot olish mumkin).
Bu uslubda adabiy me‘yorga qat‘iy rioya qilinadi, shevaga hos so`zlar, jargonlar, har hil 
uslubistik bo`yoqqa ega bo`lgan so`zlar ishlatilmaydi. Bu uslub` qisqa, aniq, lo`ndaligi bilan 
o`ziga hoslikni ko`rsatib turadi. Jumlalar ham inversiyasiz bo`lishi lozim. Gaplarda 
ta‘sirchanlik bo`lmaydi. Rasmiy uslubda yoziladigan ayrim hujjatlar shtampga o`xshash 
mahsus tartib va shakl bilan yoziladi. Masalan, rasmiy hatlar, ariza, tushuntirish hati, bildirgi, 
ma‘lumotnomalar, qarorlarni ko`rsatish mumkin. 
Hujjatlar uslubida ot turkumiga oid so`zlar ko`p qo`llanadi. Hatto, fe‘l so`zlar 
ishlatilganda, uning otga yaqin shakli harakat nomidan foydalaniladi. Masalan,