Матншунослик фани адабий манбашунослик ва матншуносликнинг назарий муаммолари, хусусан, қадим қўлёзма меросимиз манбалари устида илмий фаолият олиб бориш малакасини шакллантириш, араб имлосига асосланган эски ўзбек ёзувини эркин ўқий олиш

َ
هناﻤيابَ فرعيَ ءرﻤلاَ ﻥاﻤيا
. Arabiy 
matndagi “aymon” (
ﻥاﻤيا
) so‘zi “yamin” ya’ni 
qasam
so‘zining ko‘plik shakli. 
Alisher Navoiy ruboiyda arabcha “qasam” so‘zining turkiydagi sinonimi “ont” 
shaklini qo‘llagan. Sarlavhadagi matnga diqqat qilmaslik yoki til va insho 
qoidalaridan oddiy bexabarlik oqibatida ruboiyning asl ma’nosi buzilgan. 

---

So‘fi Olloyorning “Sabotul ojizin” asari matni tabdilida ham ko‘plab 
noaniqliklarni kuzatish mumkin. Bunga dalil sifatida “Sabotul ojizin”ning 1991 
yilning yanvar oyida “CHo‘lpon”
va shu yili mart oyida “Mehnat” nashriyotlarida 
chop etilgan matnlardan ayrim misollar keltiramiz. “CHo‘lpon” nashrida 
“Muhabbatsiz kishidan qochmoq bayoni” bo‘limida shunday bayt keltiriladi: 
Na kim tuzganiga tushsa bo‘lur tuz 
Ki andin o‘tsa necha kecha-kunduz
.
 
Baytni izohlab ko‘raylik: 
nimaiki, tuzgan yo‘liga tushib olsa, oradan qancha 
muddat o‘tsa ham, to‘g‘ri bo‘ladi
. Mazmun o‘ta jo‘n. Mayli, 
tuzgan yo‘lga
birikmasini 
tuzuk yo‘lga
deb ham ko‘raylik. Baribir, ma’no ravshan emas. Sababi, 
birinchi misradagi 
tuzganiga
so‘zi noto‘g‘ri o‘qilgan va xato nashrda aynan aks 
etgan. Aslida bu so‘z 
tuz koniga
deb o‘qilishi kerak edi. SHunda ma’no 
quyidagicha bo‘ladi: nimaiki tuz koniga tushsa, bir necha muddat o‘tib tuzga 
aylanadi. Endi mazmun oydinlashdi va u oldingi baytda keltirilgan “yaxshilarga 
ergashish, yaxshilar suhbatida bo‘lish, albatta o‘z ta’sirini o‘tkazadi” degan 
ma’noning mantiqiy davomi bo‘lib ulandi. Tabiiyki, mazkur so‘zlarning eski 
o‘zbek yozuvida bir xil shaklda ifodalanishi nashrga tayyorlovchini chalg‘itgan. 
Ammo matnshunos uchun bu holat uzr sanalmaydi. 
“Mehnat” nashrida “Nafsi shum bayoni” bo‘limida keltirilgan ushbu bayt 
undan ham o‘tib tushadi: 
Riyozat bandig‘a berkit oyog‘in, 
Ko‘tarma boshidin taqvo tuyog‘in
. 
Taqvo tushunchasi o‘zining asos e’tibori bilan yuksak maqomni ifodalaydi. 
Bu maqomni topgan inson qadriyati shu qadar ko‘tariladiki, oyog‘i zamindan 
uzilmasdan, nazari samolarga etadi, erda turib, Haqqa bog‘lanadi. SHuning uchun 
ham Qur’oni karimning avvalgi suralari, avvalgi oyatlaridanoq taqvo haqida so‘z 
boradi, bu ulug‘ Kitobning faqat taqvo egalarini to‘g‘ri yo‘lga boshlashi eslatiladi. 
Tabiiyki, taqvo tushunchasi zamiridagi bu oliy mazmun mumtoz matnlarda butun 
badiiyati bilan baland pardalarda vasf etilgan. Nahotki, bu oliy mazmunni 
hayotining dasturiga aylantirgan, umrini shu e’tiqodda kechirgan So‘fi Olloyordek 

---

shaxs taqvoni hayvonga o‘xshatsa, uni tuyoqli qilib tasvirlasa?! Bu na e’tiqodga, 
na badiiyat qonuniga to‘g‘ri keladi? Demak, bu erda yo matnni ko‘chirgan 
kotiblardan yoki nashrga tayyorlovchilardan xato o‘tgan. “Mehnat” nashriyoti chop 
etgan nashrga asos bo‘lgan matnni tekshirib, shunga amin bo‘ldikki, adashish 
kotibdan emas, nashrga tayyorlovchilardan sodir bo‘lgan. Bu o‘rinda ham ayrim 
so‘zlarning shaklan o‘xshab qolish hodisasi nashrga tayyorlovchilarni 
chalg‘itganini kuzatish mumkin. Arabiy imlodagi