Табдил - ёзувни бошқа ёзувга ўгириш (масалан, эски ўзбек ёзувидан
кирилл ёки лотин алифбосига ўгириш)
Transkriptsiya (transkriptio- ko’chirib yozish) –
Yozuvning nutq tovushlari talaffuzini aniq ifodalash uchun ishlatiladigan
sun’iy turi
Nutq bo’laklarining tovushiy sifatlarini yozuvda aks ettirish usuli.
Transkriptsiya – ilmiy, amaliy.
Ilmiy – fonetik, fonematik.
•
Fonematik transkriptsiya - xorijiy til lug’atlarida, dialektologik yozuvlarda
qo’llanadi.
•
Fonetik - transkriptsiya amaldagi alifbo asosida.
Transliteratsiya
- lotincha trans- qarshi, litera- harf
Bir yozuv tizimidagi matnni boshqa yozuvlar tizimi bilan berishga aytiladi
Bugun jumhuriyatimizda faoliyat ko‘rsatayotgan fondlarning deyarli
barchasida mavjud qo‘lyozma va toshbosma manbalarning ichki katalogini tuzish
ishi nihoyasiga etgan, har bir manba haqidagi dastlabki ma’lumotlar
elektron
shaklda yig‘ilgan. Navbatdagi bosqichda mazkur manbalar bo‘yicha qilinayotgan
turli sathdagi ilmiy tadqiqotlarni monografik planda chuqurlashtirish,
matnshunosligimizning ilmiy-tanqidiy matn tuzish yo‘lida
orttirilgan boy
tajribalaridan foydalanib, o‘tgan avlod shiddat bilan boshlagan ishni himmat va
shijoat bilan davom ettirishimiz lozim. Ana shundagina ota-bobolarimizdan meros
qolgan bu bebaho ilm xazinasining haqiqiy vorisiga aylanamiz.
Ba’zan mumtoz adabiyot matnlarining eski o‘zbek
yozuvidan joriy alifboga
tabdilida, mazkur matnlarning talqinida yoppasiga savodsizlikni kuzatamiz.
“YOppasiga” deyishimizdan maqsad, tabdil qilingan ayrim matnlardagi xatolar
nafaqat shaklda, balki ma’noda ham, talqinda ham bir yo ikki o‘rinda emas, ketma-
ket, qatorasiga sodir etiladi. Ayniqsa, arabiy so‘z, jumla,
matnlarni
o‘zbekchalashtirishda o‘ta e’tiborsiz va mas’uliyatsiz yondashuvlar, tarjimada
o‘zbek tilini dominant sifatida bilmaslik va natijada o‘zbek
tilining talaffuz
tabiatini hisobga olmasdan boshqa tillarga sun’iy tarzda moslashtirishlar, maxsus
tushuncha va istilohlarni izohsiz, bilib-bilmasdan qo‘llash tufayli qo‘pol xatolarga
yo‘l qo‘yilyapti. Masalan, yozma va og‘zaki nutqda joriy bo‘lgan,
tilimizga
allaqachon o‘zlashib ketgan “Olloyor” so‘zini yozuvda “Ollohyor”, “Allohyor”
deb yozish va zo‘rma-zo‘raki talaffuz qilishga o‘zni majburlashning sababi
nimada?
107
Agar buni e’tiqodga daxldor masala deb qaralayotgan bo‘lsa, kamida
kaltabinlik qilinayotgan bo‘ladi. Sog‘lom aqida ko‘rko‘rona
taqlid bilan emas,
xolis ilm bilan barpo bo‘ladi. Dunyodagi barcha xalqlar, qabila-elatlar o‘ziga xos
tili bilan yaratilgan. Ona tili, uning tabiati, barcha qonun-qoidalari har bir xalqning
belgilab qo‘yilgan daxlsiz huquqi. Bu haqqa tajovuz qilish haqiqatga qarshi
borishdan boshqa narsa emas.
Arabcha izofali birikmalar imlosida ham tilimizda xilma-xilliklar
kuzatilyapti.
108
Masalan, “Mahbubul qulub” birikmasini olib ko‘raylik: “Mahbub
ul-qulub”, “Mahbub ul qulub”, “Mahbubul qulub”, “Mahbubu-l-qulub”. Xo‘sh, bu
shakllarning qaysi biri o‘zbek tilining lisoniy
qonun-qoidalariga nisbatan
muvofiqroq?
Savolga javob topish uchun avvalo, arab tilidagi izofa tushunchasining lisoniy
sathda nimani anglatishini bilishimiz lozim. Izofa qaratqich- qaralmish munosabati
vositasida tarkib topgan birikmadir. YUqoridagi birikma misolida olib qaraladigan
107
Мисоллар:
Сувонқулов
И.
Сўфи
Оллоҳёр
ва
унинг
адабий
анъаналари:фил.фан.док.дисс.Т.:1997; Баратова Н. Сўфи Оллоҳёрнинг бадиий
-
маънавий
қарашлари.С.:2002; Сўфи Аллоҳёр. Халқаро илмий анжуман материаллари. «Ал
-
Ҳудо»
-
«Мовароуннаҳр», Теҳрон –Тошкент, 2005.)
108
Бу фикрнинг тасдиғи учун қўлланма охирида келтирилган адабиётлар рўйхатидаги изофали
бирикмалар имлосига назар солиш кифоя.
bo‘lsa, bosh kelishikdagi sifatdosh “mahbubun” (
Do'stlaringiz bilan baham: