O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

Ma`muriy tuzilishi. 
Qoraqalpoqlar 
urug`larga 
va 
arislarga 
bo`linar edi. Arislar 
orasida 
eng 
yirigi 
o`nto`rturug`, 
kuch 
borasida 
ikkinchi 
o`rinda 
esa 
shulluk 
va
 
joungurni 
birlashtirgan 
aris-qo`ng`irot 
urug`i turar edi. 
Urug`lar ovul jamoasiga bo`linar, bunda ham yerdan foydalanish jamoa bo`lib amalga 
oshirilar edi. Urug`lar sug`orish kanallari qazilishi uchun mas’ul bo`lishgan. Chorva xususiy 

---

308 
mulk bo`lgan, ammo unga urug` 
tamg`asini 
urishardi va jamoa yaylovlarida boqishar-edi. 
Qoraqalpoqlar urug` bo`lib yashar edi, har bir ovul aholisi asosan bir urug`ga mansub edi. 
Qoraqalpoq urug`larini boshqarish biylar, ya’ni urug` boshliqlari va oqsoqollar hamda 
ovul oqsoqoli qo`lida edi. Xonlar biylarni tasdiqlar va ularga yorliq 
(el) 
berishar edi. 
Biyning vazifasiga sudlov ishlari, jazoni amalga oshirish, yig`iladigan soliqlar va 
majburiyatlarni urug`lari orasida taqsimlash kirar edi. 
Soliq va iyg`imlar
.
Ayrim biylar xonga katta ta’sir o`tkaza olar, ba’zilariga esa qo`shin 
saqlashga ham ruxsat berilgan edi. Ammo buning uchun ular xonning barcha talablariga 
so`zsiz bo`ysunishlari kerak edi. Qoraqalpoq zodagonlari xonlikning hukmron tabaqasi bilan 
yaqin aloqada bo`lgan. 
Qoraqalpoqlarni boshqarish qulayroq bo`lishi uchun Xiva xoni Muhammad Rahim 
Bahodirxon 
"qoraqalpoq ulusi"ni 
shakllantirdi, barcha qoraqalpoq jamoalari ana shu ulusga 
kirgan edi. Ulusni boshqarish xonning ixtiyorida edi. Urug`lar va qabilalar ancha yirik 
guruhlarga birlashtirildi, ularni boshqarish uchun esa xon saroyining oliy amaldorlari —