O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

Qoraqolpog`iston Turkiston-general gubrnatoligi tarkibida. 
Podsho hukumati 
armiyasining Xiva xonligiga bosqinchilik yurishidan va Gandimiyon shartnomasi 
imzolanganidan keyin Amudaryoning o`ng qirg`og`ida joylashgan qoraqalpoq yerlari Rossiya 
tarkibiga kiritildi. Bu yerda Turkiston general-gubernatorligi Sirdaryo viloyati tarkibiga 
kiruvchi Amudaryo bo`limi tashkil etildi. Qoraqalpoqlarning chap qirg`oqda yashagan 
kamroq qismi Xiva xonligi tarkibida qoldi. Amudaryo bo`limida qoraqalpoqlar soni qariyb 70 
ming kishiga yetar va jami aholining 48,6 foizini tashkil etar edi. 
Rossiyadan ko`chib kelgan kishilar qariyb ming kishini tashkil qilar, ular 1875-yilda 
chorizm ma’muriyati tomonidan armiya xizmati to`g`risidagi yangi nizomga bo`ysunmagani 
uchun bu yerga ko`chirilgan Ural kazaklari bo`lib, Petro-Aleksandrovsk (hozirgi To’rtko’l)da, 
Uralskiy posyolkasida va Nukus qishlog`ida istiqomat qilar edi. Bu kishilar asosan baliq 
ovlash bilan shug`ullanishgan. 
Xiva xonligida esa qoraqalpoqlar soni atigi 3,8 foizni, ya’ni qariyb 25 ming kishini 
tashkil etar edi. Qoraqalpoqlar yashab kelgan hududlarning Rossiya imperiyasiga qo`shib 
olinishi qoraqalpoqlar ustidan zulmning kuchayishiga olib keldi. Qoraqalpoq xalqiga mansub 
aholi Xiva xonligida ham shunday haq-huquqsiz edi. 
Qoraqalpoqlar 
yashaydigan 
hududning 
har 
ikkala 
qismida 
qoraqalpoqlar 
xo`jaliklarining 70 foizidan ziyodi batraklik bilan kun kechirishar, ochlikdan o`lib ketmaslik 
uchun o`ziga to`q qo`shnilariga yollanib mehnat qilishar edi. 
Tovar-pul munosabatlari rivojlanishining boshlanishi
. Qoraqalpoqlar yashab kelgan 
hududlarning Rossiya imperiyasiga qo`shib olinishi va Rossiya kapitalining kirib kelishi — 
tovar-pul munosabatlari va sudxo`rlikning rivojlanishiga olib keldi. Paxta tozalash va 
baliqchilik sohasida dastlabki sanoat korxonalari paydo bo`la boshladi. 
XIX 
asrning 
70-yillarida 
qoraqalpoqlarning 
ma’muriy 
markazi 
sanalgan 
Chimboy 
savdo-sotiq 
munosabatlari 
rivojlanishi 
tufayli 
qoraqalpoq 
aholi 
yashaydigan tumanlarni iqtisodiy jihatdan birlashtirgan bozorga aylandi. Qoraqalpoqlar 
yashaydigan barcha hududlardan hunarmandlar va dehqonlar bozor bo`ladigan kunlarda o`z 
mahsulotlarini 
sotish 
uchun 
Chimboyga 
kelishar 
edi. 
Chimboy Rossiya imperiyasi va Xiva xonligining asosiy iqtisodiy markazlari bilan 
bog`langan edi. Bu yerda ko`plab do`konlar bo`lib, katta bozor yaqinida yirik karvonsaroy 
joylashgan edi. Dastlabki kasalxona va maktablar qurilib, ishga tushirildi, ammo ular yetarli 
emasdi. 1914-yilda qoraqalpoqlar yashaydigan joylarda atigi to`rtta umumta’lim maktabida 
200 nafar o`quvchi o`qir, 21 o`ringa mo`ljallangan ikkita kasalxona va feldsherlik punktida 
uch shifokor ishlar edi. 
1871—1872-yillar ma’lumotlariga qaraganda, urug`ning aksariyat a’zolari chorvaga 
ega bo`lishmagan, boylar esa 1000 boshgacha qoramol va 1,5 ming boshgacha qo`y-qo`ziga 
ega edi. Qashshoqlashib qolgan va kasodga uchragan dehqonlar o`z qarindoshurug`lari va 
qo`shnilariga qaram bo`lib qolishdi. Jamoaning boy-badavlat a’zolari yordam sifatida o`z 
qarindoshlariga yerni hosilning teng yarmi hisobiga — 
"jarmshi" 
shartida berishardi. Yersiz 
va chorvasiz qolgan dehqonlar esa eng ayovsiz tarzda ezib ishlatilardi. Badavlat chorvadorlar 
va zamindorlar ularni mollaridan va yerdan foydalanganlik uchun ishlab berishga majbur 
qilishar edi.