Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

2. Korrelyatsion-regression tahlil 
O’zaro bog’lanishlarni o’rganishda eng keng qo’llaniladigan metodlardan 
biri korrelyatsion-regression tahlildir. Ko’pchilikning ta’kidlashicha, korrelyatsion-
regresion tahlilni qo’llash uchun quyidagi talablarni bajargan ma’qul: 
o’rganilayotgan to’plam iloji boricha katta bo’lishi; o’rtalashtirilayotgan belgi 
miqdori ob’ektiv bo’lishi; taqsimot qatorlari normal taqsimot qonuniga bo’ysunishi 
va iloji boricha unga yaqin bo’lishi kerak va h.k. Yana shu ham ma’lumki, 

---

95 
korrelyatsion-regression tahlil asosida quyidagi vazifalar hal qilinadi: omil belgi 
bilan natijaviy belgi o’rtasidagi bog’liqlik aniqlash va bog’liqlik turini belgilash; 
belgilar o’rtasidagi bog’lanishni ifodalovchi regressiya tenglamasini aniqlash va 
uning parametrlarini hisoblash; bog’lanish zichligi va kuchini o’lchash.
Korrelyatsion tahlil o’rganilayotgan belgilarni tanlashdan boshlanadi. Bu 
erda omil belgidan ko’ra natijaviy belgini tanlash muhimroqdir. Chunki regressiya 
tenglamasi shaklini tanlash natijaviy belgiga bog’liq. 
Korrelyatsion tahlilda bog’lanish shaklini tanlash hal qiluvchi ahamiyatga 
ega. Eng puxta, diqqat bilan bajarilgan hisob-kitoblar ham agarda bog’lanish shakli 
noto’g’ri tanlangan bo’lsa, keraksiz bo’lishi mumkin. Shuning uchun ham bu ishni 
bajarishda o’rganilayotgan hodisaning mazmunini sifat jihatidan juda puxta tahlil
qilish zarur.
U belgining X ga bog’liqligi, biz yuqorida ta’kidlaganimizdek, to’g’ri va
teskari bo’lishi mumkin. Agarda X belgining ortib borishi bilan U ortsa yoki X 
ning ko’payishi bilan U ko’paysa, ular o’rtasida to’g’ri bog’lanish, korrelyatsiya 
esa ijobiy deyishadi. Agarda X ning ortishi bilan U kamaysa yoki X 
kamayganda U ortsa, ular o’rtasida teskari bog’lanish, korrelyatsiya esa salbiy
deyishadi. Bundan tashqari, X ning o’zgarishi bilan U ning o’zgarishi xarakteriga 
qarab to’g’ri chiziqli va egri chiziqli bog’lanish bo’lishi mumkin.
To’g’ri chiziqli bog’lanishni ifodalaydigan regressiya tenglamasini 
quyidagicha yozish mumkin:
x
a
a
Y
x
1
0


Bu erda: 
a
0
– ozod xad;
a
1
–regressiya tenglamasining koeffitsenti. 
a
0
va
a
1 
larni 
tenglama parametrlari ham deyishadi. Bu parameterlarni aniqlash uchun, kichik 
kvadratlar usulidan foydalanib, quyidagi tenglamalar sistemasini echish zarur:




Y
x
a
na
1
0





yx
x
a
x
a
2
1
0
3-jadval