92
5
18
1600
15
22
2400
6
18
1760
16
22
2300
7
18
1900
17
22
2000
8
18
1640
18
24
2400
9
20
1800
19
24
2200
10
20
2000
20
24
2000
1-jadval ma’lumotlaridan ko’rinib turibdiki, umuman olganda reklama
harajatlari va supermarket mijozlari soni o’rtasida bog’lanish mavjud. Biroq ayrim
hollarda bog’liqlik ko’rinmaydi yoki umuman yo’q. Masalan, ettinchi va o’n
birinchi supermarketlarni olaylik. Bu erda biz teskari nisbatni ko’ramiz, ya’ni o’n
birinchi supermarketda ettinchi supermarketga
nisbatan xaridorlar soni kam,
reklama xarajatlari esa ancha yuqori.
Omil belgining ortishi bilan natijaviy belgi ham ortib borishi sharoitlarida
ular o’rtasida to’g’ri korrelyatsion bog’lanish borligi taxmin qilinadi, omil
belgining ortishi bilan
natijaviy belgi kamayib borsa, ular o’rtasida teskari
bog’lanish mavjudligi taxminlanadi.
O’rganilayotgan to’plam birliklari juda ko’p bo’lgan sharoitda omil
belgining bitta qiymatiga natijaviy belgining bir
necha qiymatini mos kelishi
parallel qatorlarning o’zaro bog’liqligini tushunishni qiyinlashtiradi. Bunday
sharoitda bog’liqlikning mavjudligini aniqlash uchun korrelyatsion va guruhli
statistik jadvallardan foydalanish mumkin.
Korrelyatsion jadvalni tuzish uchun omil va natijaviy
belgilarni guruhlarga
ajratish talab etiladi. Bizni misolimizda (1-jadval) omil belgi bor-yo’g’i 5 variantda
berilganligi sababli ularni guruhlarga ajratib o’tirmaymiz. Natijaviy belgi uchun
guruh intervali aniqlanadi. Buning uchun Sterdjess formulasidan foydalanamiz:
киши
n
X
X
i
192
5
960
5
1440
2400
lg
322
,
3
1
min
max
.
Endi natijaviy belgi bo’yicha guruhlarni tuzamiz:
I. 1440+192=16 32 yoki 1440 -1632
II. 1632+192=1824 yoki 1632 -1824
III. 1824+192=2016 yoki 1824 -2016
IV. 2016+192=2208 yoki 2016 -2208
V. 2208+192=2400 yoki 2208 -2400
Olingan natijalarni quyidagi korrelyatsion jadvalda joylashtiramiz.
93
2-jadval
Korrelyatsion jadval
Tuzilgan korrelyatsion jadvaldan ko’rinib turibdiki,
omil belgi bilan
natijaviy belgi o’rtasida bog’liqlik mavjud. Korrelyatsion jadvalda chastotalar
jadvalning chap yuqori burchagidan o’ng quyi burchagiga qarab diagonalda
joylashgan. Bu omil belgi bilan natijaviy belgi o’rtasida to’g’ri chiziqli bog’lanish
mavjud ekanligini bildiradi. Aksincha bo’lganda egri chiziqli bog’lanish
mavjud
bo’lar edi.
Shunday qilib, omil belgi qiymatining o’zgarishi bilan natijaviy belgi
o’rtacha
qiymatining
o’zgarishi
(bizni
misolimizda
ortib
borishi)
supermarketlarning reklamaga qilgan xarajatlari va ulardan savdo qilgan mijozlar
soni o’rtasida to’g’ri chiziqli bog’lanish mavjud ekanligini
korrelyatsion jadval
yaqqol ko’rsatib turibdi.
Omil belgi bilan natijaviy belgi o’rtasidagi bog’liqlikni o’rganishdagi
muhim usullardan biri guruhli jadvallarni tuzishdir. Bunday jadvalni biz 3-
mavzuda (1 Statistika jadvallari) tovar oborotining xajmi va muomala
xarajatlarining nisbiy darajasi o’rtasidagi bog’liqlikni o’rganish uchun tuzganmiz
va ular o’rtasida teskari bog’lanish mavjud ekanligini aniqlaganmiz.
Iqtisodiy hodisalar o’rtasidagi bog’liqlikni aniqlashda va o’rganishda
Do'stlaringiz bilan baham: