Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

 
3. Statistika fanining asosiy kategoriyalari, tushunchalari, usullari 
Statistika o’z predmetini quyidagi kategoriyalar yordamida o’rganadi: 
1.
 
Statistik to’plam
– bu umumiy bog’liqlikda, qandaydir bir sifat belgisi 
bilan birlashgan va bir-biridan farq qiluvchi ob’ekt yoki hodisalarning 
yig’indisidir. Masalan, korxonalar soni, aktsiyadorlik jamiyatlari soni, oilalar soni 
va h.k. To’plamlar bir jinsli (o’xshash, bir xil bo’lgan) va turli jinsli bo’lishi 
mumkin. 
O’rganilayotgan ob’ektning belgilari to’plamning hamma birliklari uchun 
umumiy bo’lsa to’plam bir jinsli deyiladi. Masalan, xususiy firmalarni o’rganishda, 
eng avvalo, ulardan ishlab chiqarish bilan shug’ullanuvchi va shug’ullanmaydigan 
korxonalarni ajratish kerak. Bu erdan ikkita yangi to’plam paydo bo’ladi. Bu 
to’plamlarga kirgan har bir korxona to’plam birligi hisoblanadi. 
To’plam birliklari bir holatda bir jinsli, shu birliklar boshqa holatda bir jinsli 
bo’lmasligi mumkin. Masalan, ish haqi nuqtai nazaridan davlat (yoki nodavlat) 
korxonalarida band bo’lgan ayollar-ishchilar to’plami bir jinslidir. Aholini takror 
ishlab chiqarish nuqtai nazaridan, aniqrog’i tug’ilish masalasidan qarasak bu 
to’plam bir xil emas, chunki ayollarning ayrim yoshdagilari endi bola tug’a 
olmaydi. 

---

8 
2. Belgi 
- bu to’plam birligining sifatiy xususiyatidir. O’rganilayotgan 
to’plam birligini ifodalash xarakteriga qarab belgilar miqdoriy, atributiv va 
alternativ belgilarga bo’linadi. 
Miqdoriy ifodaga ega bo’lgan belgilar 
miqdoriy belgilar
deyiladi. Masalan, 
ish staji, mehnat haqi, kishi yoshi va h.k. 
Miqdoriy ifodaga ega bo’lmagan belgilar 
atributiv belgilar
deyiladi. 
Masalan, professor, biznesmen, barmen, bankir va h.k. 
Agarda belgida, mohiyati bo’yicha teskari variant mavjud bo’lsa, bunday 
belgilar