Dusova hilola botir qizi tarjimada metonimiya

 
Daryo bizning ortimizda oqardi, 
shaharni ham osongina 
qo’lga
kiritdik
, 
lekin nariroqdagi 
tog’larni ishg’ol qila olmadik
; men shunisiga xursand edimki, 
avstriyaliklar qachonlardir urush tugasa, qaytib boramiz-ku, degan o’y bo’lsa 
kerak, shaxarni aytarli bombardion qilishmas yo’liga po’psa qilib qo’yardilar 
xalos. (7; 9) 
Bu yerda metonimiya “us” so’zi bo’lib u o’zbek tiliga “bizni”, “bizga” deb 
tarjima qilinadi. Ya’ni bu gap orqali daryo ularning ortidan emas, balki ular 
joylashgan yerning ya’ni joyning ortidan oqadi degan ma’noni bildiradi. Mazmun 
jihatdan oilb qaraydigan bo’lsak “us” so’zi o’zbek tiliga to’g’ri tarjima qilingan va

---

- 33 - 
33 
tarjimon mazmunni to’liq saqlab qolgan. Shakl jihatidan ham tarjimon shaklni
ham to’liq saqlab qolgan, ya’ni “us” so’zi ingliz tilida bitta so’z bilan berilgan, 
tarjimada ham bitta so’z bilan “bizning” so’zi bilan tarjima qilingan.Bu gapda 
metonimiya tarjimasida shakl va mazmun birligi to’liq saqlanib qolingan. Misolda 
ekvivalentlarning birinchi turi ishlatilgan, asliyatdagi so’zga tarjima tilida bitta 
so’z to’g’ri kelgan, ya’ni “us” bilan “bizning” so’zlari va bu so’zlar ikki tildagi 
so’z ma’nolari to’liq ekvivalentga ega bo’lgan. 
 
2. Menga qarang leytenat siz meni albatta 
polkka 
eltib tashlashingiz kerakmi?
(7; 41) 
“Listen letonanat”.Do you have to take me to that regiment? (8; 26) 
Misolda “regiment” o’zbek tilida “polk” so’zi metonimiyani asosi bo’lib 
duribdi. Bu yerda polk so’zi orqali askarlar yashaydigan qarorgoh nazarda 
tutilmoqda. Bu misol leksik ekvivalent birinchi turiga kiradi. Asliyatdagi so’zga 
tarjima tilidagi bitta so’z to’g’ri kelgan, ya’ni asliyatdagi so’z “regiment” shu 
so’zni o’zbek tiliga tarjima qilsak “polk” so’zi. ”Regiment” so’zini o’zbek tiliga 
tarjima qilinganda ham bitta so’zga teng bo’lib turibdi. Tarjimon metonimiyani 
tarjima qilganda shaklni to’liq saqlab qolgan. Endi mazmun jihatdan tahlil 
qiladigan bo’lsak, bu so’zlarning ikki tildagi so’z ma’nolari to’liq ekvivalentga 
egadir. “Regiment” va “polk” so’zlari to’liq ekvivalentga egadir. Bu gapda 
metonimiyani tarjima qilganda mazmun to’liq saqlanib qolgan.Tarjimon 
metonimiya tarjimasida shakl va mazmunni to’liq 
saqlab qolgan. Bu tarjimonning yutug’idir. 
3. Sometimes in the dark we heart the troops marching under the window and
guns going past pulled by motor-tractors. (8; 1) 
Ba’zan qorong’ida derazadan qo’shinlarning o’tib borishini, to’p-to’pxonalar 
tortib kelayotganini eshitib qolardik. (7; 7) 
Bu gapda “guns” metonimiya bo’lib, u o’zbek tiliga “to’pponcha”, “miltiq” deb 
tarjima qilinadi. Ingliz tilidagi misolga qaraydigan bo’lsak qurollar traktorda 
borayotgan edi deb tarjima qilianadi. Lekin qurollarning oyog’i bo’lmaydi, ular 
yurib bilmaydi, shuni uchun ham bu gap metonimiyadir. Misoldagi “gun” so’zini 

---

- 34 - 
34 
tarjimon “to’p-topxona” deb tarjma qilgan. B u gapda leksik ekvivalentni ikkinchi 
turi qo’llanilgan bo’lib unda asliyatdagi so’zga tarjima tilida bitta so’z qisman 
to’g’ri kelgan.Ya’ni “guns” so’zi “qurol”, “to’pponcha” deb emas, balki “to’p-
to’pxona deb tarjima qilgan.Tarjimon bu gapni kontekstan kelib chiqib tarjima 
qilgan. ”To’p-to’pxona” ham qurolning bir turi hisoblanadi. Tarjimon bu yerda 
mazmunni qisman saqlab qolgan. Shakl jihatdan olib qaraydigan bo’lsak, bu yerda 
asliyatda bitta so’z berilgan bo’lib, bu so’z “guns” so’zidir. Lekin tarjimon bu 
so’zni tarjima qilnganda ikkita so’zdan foydalan, natijada shakl o’zgarib ketgan.Bu
misolda shakl saqlanmagan, mazmuni esa qisman saqlangan. 
4.There is a class that controls a country that is stupid and does not realize 
anything and never can. (8; 37) 
Mamlakatni befahm, hech nimani tushunmaydigan sinf boshqarmoqda. (7; 58) 
Bu gapda “class” so’zi metonimiyadir. “Class” so’zi, ya’ni “sinf” so’zi orqali 
“hukumron doiralarni-inson” larni nazarda tutmoqda. Bu misol leksik 
ekvivalentlarni ikkinchi turiga kiradi. “Class” so’zini o’zbek tiliga tarjima 
qiladigan bo’lsak, ko’p ma’noli so’z bo’lib, “sinf”, “dars”, “sinf, tabaqa”, “turkum, 
sinf”, “malaka”, “nav, tur”,daraja”, “daraja” kabi ma’nolariga ega. Bu so’zlarning 
ichida bittasi ekvivalent qolganlari qo’shimcha ma’no bo’ladi. Tarjimon 
kontekstdan kelib chiqqan holda bu misolda “sinf, tabaqa”so’zini ekvivalent qilib 
oladi, qolganlari qo’shimcha ma’no bo’lib qoladi.Metonimiya tarjimasidagi shakl 
to’liq saqlanib qolgan, ya’ni tarjimon “class” so’zini o’zbek tilida ham bitta so’z 
“sinf” so’zi bilan ifodalagan.Mazmun esa qisman saqlanib qolgan. 
5. ”If you have no papers I can give you papers” 
“What papers?” 
“Leave papers”. 
“I have no papers” (8; 170) 
-Agar qog’ozlaringiz bo’lmasa, qog’oz to’g’irlab beraman. 
-Qanday qog’oz? 
-Ruhsat guvohnomasimi? 
-Menga qog’ozlar kerak emas.Qog’ozlarim bor. (7; 249) 

---

- 35 - 
35 
Bu gapda “papers” ya’ni “qog’oz”lar so’zi metonimiyadir.Ya’ni qog’oz so’zi 
orqali hujjatlarni nazarda tutilmoqda.Bu yerda leksik ekvivalentlarni ikkinchi turi, 
qisman o’xshashlik qo’llanilgan.”Paper” so’zi ko’p ma’noli bo’lib, o’zbek tiliga 
“qog’oz”, 
“gazeta”,‘qog’ozlar, 
hujjatlar, 
qo’lyozmalar”, 
“ilmiy 
maqola, 
dissertatsiya, doklad” deb tarjima qilinadi. Bu ko’p ma’noli so’zlar ichida 
“qog’ozlar, hujjatlar” ekvivalent, qolganlari qo’shimcha ma’no bo’lib turibdi. 
Tarjimon bu gapni kontekstdan kelib tarjima qilgan va kontekstga mos keladigan 
so’zni tanlab olgan.Shakl jihatdan olib qaralsa, metonimiya tarjimasida shakl to’liq 
saqlangan, mazmun esa qisman saqlanib qolgan. 
6. Babe Ruth was a pitcher then playing for Boston. (8; 95) 
Beyb Rut xozir Bostonda o’ynamoqda ekan. (7;145) 
Bu gapda Boston metonimiya bo’lib, u Shimoliy Amrikada joylashgan shahar.Bu 
gapni tahlil qiladigan bo’lsak, bunda tarjima Boston shaharini emas, balki 
Bostondagi komanda nazarda tutilmoqda.Ya’ni Beyb Rut Bostonda emas, balki 
Bostondagi biror komanda o’ynamoqda. Bu yerda leksik ekvivalentlarning to’liq 
qismi qo’llanilgan.Asliyatdagi Boston so’zini tarjima qilganda, o’zbek tilida bitta 
so’zga to’g’ri kelgan, ya’ni Boston deb tarjima qilingan va ikkala tilda ham so’z 
ma’nolari to’liq ekvivalentga ega bo’lgan.Chunki Boston joy nomi bo’lib, uni 
tarjima qilganda ham huddi o’ziday tarjima qilinadi.Bu misoldagi metonimiya 
tarjimasidagi shakl va mazmun to’liq saqlanib qolgan.