Transportda ortish-tushirish ishlarini tashkil etish

2.5-rasm. Donali yuklami ilib olish va sochiluvchan-to‘kiluvchan yuklami botirib olish
moslamalari.
a - bloksiz kran strelasi: 1-g‘altakli aravacha; 2-ilgak; 3-sharnir-richagli mexanizm; 4-maxsus gidravlik
silindr; b - sodda konstruksiyali bloksiz kran strelasi; d - yuklarni yuklagich vilkasidan itarib tushiruvchi
moslama: 1-moslama panjarasi; 2-gidravlik kisish moslamasi; 3-kozikli ilib oluvchi moslama; e -
buraladigan vilka; f va j - turli shakldagi kiskich moslamalar; g - kovsh; x - xoda va g‘o‘lalar uchun to‘rt
kaftli greyfer; i - sochiluvchan-to‘kiluvchan yuklar uchun greyfer
Sochiluvchan va to‘kiluvchan yuklami ortish-tushirishda sig‘imi 2,5 m3 li
greyfer (2.5-rasm, i), dumalok xoda va g‘o‘lalarni ortish-tushirish uchun esa to‘rt
kaftli greyfer ishlatiladi (2.5-rasm, x). Bu ikkala greyfer xam gidravlik silindr bilan
jixozlanadi.

---

58
5. Bir kovshli yuklagichlarni tuzilishi va vazifasi.
Bir kovshli
yuklagichlarni ishchi organi traktor yoki maxsus shassiga montaj kilingan strela
(portal)ga sharnili maxkamlangan kovshdir. Ular sochiluvchan va to‘kiluvchan
yuklarni ochik xarakatdagi sostav (platforma, yarim ochik vagon, dumpkar va
x.k.)larga ortishda va ombor ishlarida ko‘llaniladi.
TO-1 bir kovshli traktor yuklagich transportda eng keng tarkalgan bo‘lib
(2.6-rasm), uning osma asbob-uskunalari S-100 MGP o‘rmalovchi zanjirli
traktoriga montaj kilingan. Bir kovshli traktor yuklagichning asosiy kismlari;
kuyidagi rasmda ko‘rsatilgan.
2.6-rasm. Bir kovshli traktor yuklagich TO-1 (T-157):
1-sig‘imi 2,8 kubometrli kovsh; 2-vilkasimon tortkich (tyagach); 3-shakldor richag; 4-gidravlik silindr; 5-
moy baki; 6-bosh richag; 7-bufer (to‘skich); 8-tayanch tirgovich; 9-ko‘tarma portal rama (strela); 10-
chang‘i.
Ko‘tarma portal rama o‘rmalovchi zanjirli aravani tashqarisidan qamrab
olgan bo‘lib unga sharnirli maxkamlangan va gidravlik silindr xarakatga kelganda,
u bosh richag va shakldor richag yordamida yukoriga ko‘tariladi. Ko‘tarma portal
rama yukoriga ko‘tarila boshlaganida, unga sharnirli maxkamlangan kovsh xam
yukoriga xarakatlanadi va kovshni vilkali tortkich asta sekin orkaga engashtira
boshlaydi, ya’ni kovsh xam ko‘tariladi va xam buriladi. Kovsh ko‘tarila borib
traktor ustiga etganida (kovshni o‘rtadagi xolati) u gorizontal xolatni egallaydi va
ko‘tarma portal ramaning undan keyingi xarakatida kovsh teskari tomonga engasha
(kiyshaya) boshlaydi. Ko‘tarma portal rama vertikal xolatga etganida kovsh
batamom orkaga engashib yukni traktor orkasiga to‘kadi. Ko‘tarma portal ramani
kovsh bilan ko‘tarishi va tushirishini ikki tarafga xarakatlanuvchi ikkita gidravlik
silindr amalga oshiradi.
Gidravlik yuritma unumdorligi 75 l/dak boigan ikkita shesternali nasosdan,
moy ichaklari va gidravlik silindrlaridan iborat. Traktor yuklagichni yuk ko‘tarishi
4,0 t., yuk to‘kishi balandligi 2,6-3,4 m yukni to‘kish burchagi 25-45°. Bu traktor
yuklagichlar asosan, yarim ochik vagonlarga, platformalarga va avtomobillarga
tosh ko‘mir, ma’dan, koks, torf kum, shag‘al, mayda tosh (sheben) va boshka
to‘kiluvchan yuklarni ortishda ishlatiladi. Buyurtmachi bilan maxsus shartnoma
bo‘yicha yuklagich ko‘shimcha almashinish jixozlari: tekislash ishlari uchun

---

59
buldozer; avtomobillardan va temir yo‘l platformalaridan yuklami tushirish uchun
uzaytirilgan strelali kalkon tushirgich va boshka maxsus asbob-uskunalar bilan
jixozlanishi mumkin. Bir kovshli pnevmog‘ildirakli D-561, TO-18 (2.7-rasm)
frontal yuklagichlar maxsus shassilarda, D-660 yuklagich esa seriyali ishlab
chikarilayotgan K-702 va K-700A traktorlarning bazasida yaratilgan. Bu
yuklagichlarda egri shakldor strela bo‘lib unga buriladigan (kayriladigan) kovsh
o‘rnatiladi. Ikki tarafga xarakatlanuvchi ikkita gidravlik silindr strelani ko‘tarish va
tushirish xamda kovshni vertikal bo‘ylanma tekislikda burish uchun xizmat kiladi.
Bir kovshli zanjirli va pnevmog‘ildirakli yuklagichlar katta unumdorlikka ega
kulay mashinalardir.