Transportda ortish-tushirish ishlarini tashkil etish

1-mavzu: Ortish-tushirish ishlarining elementlari.
Yuklar va ularni transport vositasiga joylash.
Reja:
1.
Yuklar haqida umumiy ma’lumotlar
2.
Tara va o‘rab-chirmash
3.
Yuklarni tamg‘alash
4.
Yuklarni transport vositasiga joylash
5.
Ortish-tushirish ishlari va ularni bajarish usullari
Tayanch so’z va iboralar: yuk xususiyatlari, tara va o‘rab-chirmash , donali
yuklar, ag’dariladigan yuklar, to‘kiladigan yuklar,
changiydigan yuklar,
qovushqoq yuklar, quyiladigan yuklar, og‘ir vaznli yuklar, havfli yuklar,
avtomobillarning yuk ko‘tarish qobiliyatidan foydalanish darajasi, yuklarni
tamg‘alash, ortish-tushirish ishlari.
Yuklar haqida umumiy ma’lumotlar.
Avtomobil transporti bilan
tashiladigan yuklar nomenklaturasi o‘n minglab nomdan ibrat bo‘lsa-da, ko‘p
yuklarning tashish bo‘yicha hususiyati bir xil. Shuning uchun yuklarning fizik yoki
tashilish hususiyatlaridan kelib chiqib, bor-yo‘g‘i bir necha guruhga tasniflanadi.
Yuklarning hususiyatlari transport vositalarini tashishdan tashqari, yuk ko‘tarish
mexanizmlarining ko‘taruvchanligi, omborxonalar yuzasini va boshqa ko‘p
narsalarni belgilaydi, hamma yuklar quyidagi guruhlarga ajratiladi:
·
donali yuklar (sanoat va oziq-ovqat mollari, qurilish materiallari va buyumlari);
·
donali yuklar orasida mayda yuklar alohida o‘rin tutadi, bular:
·
g‘isht, mayda bloklar va boshqalar);
·
ag‘diriladigan yuklar (grunt, ruda va boshqalar);
·
to‘kiladigan yuklar (don, donador mineral o‘g‘itlar va b.q);
·
changiydigan yuklar (sement, un va b.q);
·
qovushqoq yuklar (beton qorishmasi, asfaltobetum massasi va b.q);
·
quyiladigan yuklar (benzin, sut va b.q);
·
og‘ir vaznli yuklar (stanoklar, turli uskunalar) va konteynerlarda og‘ir vaznli
yuklarga massasi 2500 t dan yuqori bo‘lgan yuklar kiradi. Bu gurug‘da bir
o‘rindagi massasi o‘nlab, hatto yuzlab tonna keladigan o‘ta og‘ir yuklar (katta
quvvatli gibroturbinalar, atom reaktorlari va b.q) alohida ajratib ko‘rsatiladi;
·
uzun yuklar (metall prokatlar, yog‘och materiallar, quvurlar va b.q) 5 m dan
kam bo‘lmagan;
·
gabaritdan tashqari yuklar (yo‘l gabaritlari cheklovlaidan katta o‘lchanadigan
yuklar, ya’ni balandligi – 3,8 m dan eni – 2,5 m dan katta).
Xavli yuklar alohida toifa hisoblanadi. Bularga tashilayotganda yoki
saqlanayotganda portlash, yong‘in chiqarish extimoli bo‘lgan yoki transport
vositalarini, omborlar, inshootlar va binolarga shikast etkazish, odamlar va

---

7
jonivorlarni o‘ldirishi, shikastlashi, zaxarlashi, kuydirishi, nurlantirishda yoki kasal
qilishi mumkin bo‘lgan yuklar kiradi.
GOST 19433-81 ga muvofiq, hamma xavfli yuklar 9 ta sinfga bo‘linadi:
1 – portlovchi moddalar;
2 – siqilgan, suyultirilgan va bosim ostida eritilgan gazlar;
3 – engil alanga oladigan suyuqliklar;
4 – engil alanga oladigan qattiq moddalar, o‘zidan-o‘zi yonadigan va suv bilan
ta’sirga kirishadigan engil alanga oladigan gaz chiqaradigan moddalar;
5 – oksidlanadigan moddalar va organik perekislar (o‘ta nordon materiallar);
6 – zaxarli (taksin) moddalar;
7 – radiaktiv moddalar;
8 – o‘tuvchi va korroziyalovchi moddalar;
9 – boshqa turli xavfli moddalar.

---

8
Yuklar saqlanish shartlariga qarab, yuklarni toifasiga qarab ajratiladi:
saqlash uchun yopiq binolar (omborlar)ni talab qiladigan; bunday talab
qo‘ymaydigan yuklar.
Transport vositalarida tashish shartlariga ko‘ra, yuklar quyidagi guruhlarga
ajratilgan:
·
platforma turdagi ochiq kuzovli, umumiy ishlarga mo‘ljallangan avtomobillarni
talab etuvchi;
·
furgon va sisterna ko‘rinishidagi yopiq kuzovli transport vositasini talab
qiladigan;
·
tashishda aloqida sharoitlarni talab qiluvchi yuklar (xavfli yuklar);
·
tashish uchun izotermik yoki refrejiratorli kuzov bo‘lishini talab etadigan tez
buziluvchi yuklar.
Avtomobillarning yuk ko‘tarish qobiliyatidan foydalanish darajasiga qarab,
yuklar 4 ta sinfga ajratiladi:
1-sinf – avtomobilning yuk ko‘taruvchanligidan foydalanish darajasi – 1;
2-sinf – avtomobilning yuk ko‘taruvchanligidan foydalanish darajasi – 0,71-0,9
(0,8);
3-sinf – avtomobilning yuk ko‘taruvchanligidan foydalanish darajasi – 0,51-0,70
(0,6);
4-sinf – avtomobilning yuk ko‘taruvchanligidan foydalanish darajasi – 0,5 va
undan kam.
Bu koeffitsientni 0,4 dan oshirolmaydigan yuklar juda engil yuklar toifasiga
kiradilar.