Transportda ortish-tushirish ishlarini tashkil etish

Yarim avtomatik va avtomatik qamragichlar.
Ortish-tushirish ishlarini
avtomatlashtirish mexanizatsiyaning eng yuqori pog‘onali, lekin ko‘p, turli yuklar
buning uchun yuk qamrovchi qurilmalardan foydalanishni taqozo etadi. YUkni
stropovkalash va bo‘shatish amallarining avtomatlashtirish darajasiga qarab,
qamragichlar yarim avtomat va avtomat tarzida bo‘ladi. YArim avtomat
qamragichlar yuk iluvchi ishchilar mehnatini faqat bitta amalda (odatda, yukni
bo‘shatish) bekor qiladi.
Ochiladigan konteyner uchun strop to‘rt tarmoqdan iborat, ulardan ikkitasi
ilgakka ulangan, qolgan ikkintasi konteyner qulog‘iga ulanadi. Avvalgi ikkitasi,
konteynerni maydonga qo‘ygan zahoti, ilgakdan chiqibi ketadi va tarangligi
yo‘qoladi. SHundan keyin, konteynerning qulog‘idagi tarmoqlar yordamida yana
ko‘tariladi, konteyner ochilib ketib, ichidagi yuk to‘kiladi.
Konteynerlar o‘z-o‘zidan ochilib ketishiga xizmat qiladigan qurilma to‘rtta
bikir tortqidan iborat. Ular aylanadigan va halqasi bor obiymaga mahkamlangan.
Qurilma halqasi bilan ko‘taruvchi kran ilgagiga osib qo‘yiladi. Har bir tortqiga
ilgakli richag sharnir yordamida mahkamlangan. Ilgakning kallagida chiqig‘i bor.
Richagning sharniriga zatsep mahkamlangan. Tortqi va richag orasiga spiral
prujina qo‘yilgan, u tortqini tushirishda richagni tortib qo‘yish uchun xizmat
qiladi. Tortqi keyingi pastlashish davomida shunga olib keladiki, zatsep ilgakning
chiqig‘ig‘a tegib ketadi. Bu holda yuk qamrovchi qurilmani ko‘tarish onida
konteynerlarning halqalari qamragichning ilgaklaridan chiqib ketadi.
Avtomatik qamragich sifatida inj. S.M.Islamedning konstruksiyasini
ko‘rsatish mumkin. Bu qamragich temir-beton plitalarni, tomyopqichlar va
muayyan o‘lchamli yuklarni ko‘tarishga mo‘ljallangan (9a-rasm). Qamragich
traversalar-4, rama-5, muhim qiluvchi mexanizm-2, bikir tortqilar-1 va
buriluvchan, yuk ko‘taraligan ilgaklar-6 dan tashkil topgan. Traversa shvellerdan
ishlangan balka bo‘lib, shveller profili va uzunligi joyidan ko‘chiriladigan yukning
massasi va uzunligiga bog‘liq. Traversaning eng tepasidagi quloq-3, ko‘taruvchi
mexanizm ilmog‘iga osish uchun xizmat qiladi. Bundan tashqari traversada bikir
tortqilarni sharnirli mahkamlash uchun o‘qlar va fiksator mexanizmining polzuni
ham bor. Ramada yuk ko‘taruvchi ilgaklarning o‘qi, fiksator mexanizmining ustuni
va qamragichni yuk ustiga o‘rnatishga yordamlashadigan yo‘naltiruvchilar-7 bor.
Muhim qiluvchi (fiksator) mexanizmga (6b-rasm) polzun-1, uning ichki
tirgagi-2 va ustuni-3, buriluvchi yulduzchasi-4 kiradi. Tirgak polzunga
payvandlangan, yulduzcha esa, ustunga payvandlangan o‘qda erkin o‘tiradi.
Fiksatsiya mexanizmi yordamida qamrab oluvchi ilgaklar markazlashgan holda
boshqariladi va yukni qamrash-bo‘shatish amallari avtomatik tarzda almashinadi.
Bunda avtomatik qamragichning ishi to‘rtta ketma-ket holat bilan tavsiflanadi.

---

33
6-rasm. Avtomatik qamragich.
7-
rasm.
Silikat
g‘isht
uchun
qamragich B-8.
1-to‘siqli rama-karkas; 2-yarimpaketli ilish uchun qaytarma qurilma; 3-
muhim qiluvchi qurilma; 4- muhim qiluvchi qurilmaning dastagi; 5-taranglovchi
plastinalar; 6-jag‘lar; 7-qisib qo‘yuvchi balkalar bilan richaglar; 8-tiraklar.
YUkni qamrashdan oldin (1-holat) traversa va rama fiksatsiya mexanizmi
yordamida o‘zara jips qilinadi (yulduzcha tishlari bilan polzunli ustunda
qimirlamasdan ushlab turadi); bikir tortqilar yuk ko‘taruvchi ilgaklarni og‘zi ochiq
holda tutib turadi. Qamragichni yuk ustiga tushirganda traversa polzun bilan birga
o‘z og‘irligi ta’sirida taxminan 50 mm pasayadi. Bu jarayon polzunning tirgagi
yulduzchaga ta’sir etmaguncha davom etadi. Tirgak yulduzchaga toknach,
yulduzcha burilib, gorizontal holat (2-holat)ga keladi va traversa yanada
pastlashiga to‘sqinlik qiladi. Bu holatdan traversa polzun bilan tepaga harakat
qiladi (yuk ko‘taruvchi mashina mexanizmni ko‘targanda), polzunning pastki
qirrasi yulduzchaga tegib ketib, uni vertikal holatga o‘tkazadi (3-holat). Bunda,
yulduzcha traversaning ramaga nisbatan ko‘tarilishiga qarshilik qilmaydi.
Tortqilar orqali buriluvchi ilgaklar bilan sharnirli ulangan traversa tortqilarni
ilgaklar yukni ishonchli qamrab olguncha ergashtirib ketadi. YUkni tushirganda

---

34
traversa polzun bilan birga pastga harakat qiladi. Polzun yulduzchani 4-holatga
o‘tkazadi, bunda u, polzunning ustun tomonga yanada pastlashuviga to‘sqinlik
qiladi. Tepaga ko‘targanda polzunning pastki qirrasi yulduzchaga tega boshlaydi
va uni 1-holatga buriluvchi ilgaklar og‘zi ochiq holda qoladi, yuk esa bo‘shaydi.
YUqorida bayon etilgan qamragich ma’lum balandlikka ega yuklarga
mo‘ljallangan. Balandligi turlicha bo‘lgan paketlarga solingan yuklarni ko‘tarishda
ikkita fiksatsiya mexanizmi bor, universal, avtomatik qamragichdan foydalanish
tavsiya etiladi. Mexanizmlardan biri yukni avtomat tarzda qamrab, bo‘shatishga,
ikkinchisi-butun paketni yoki uning bir qismi ko‘tarish uchun avtomatik tarzda
o‘zgartirishga xizmat qiladi. Bunday avtomat qamragichlar yig‘ma temirbeton
zavodlarida ishlatiladi.
YUqorida aytilgan ishlash prinsipni shlakat g‘ishtlar solingan paketlarni
avtomobildan tushirib, g‘isht teruvchilarning ish o‘rniga olib qo‘yishda qo‘llanadi.