Transportda ortish-tushirish ishlarini tashkil etish

YOnlama qamragich
ikkita qiluvchi, yonlama richagdan iborat bo‘lib,
uchida plastinasi bor. Plastinalar yuk bilan yaqin ilashish maqsadida ichki
tomonlan g‘adir-budur ishlangan, qisuvchi richaglar gidrotsilindrni harakatga
keltiradi. Qamragich ma’lum miqdorda yonlama qisuvchi kuchlarga bardosh
beradigan donali yuklarga mo‘ljallangan.
CHangakli qamragich
dumaloq yuklarga mo‘ljallangan bo‘lib, ochilib,
yopiluvchi ikkita changakdan iborat. Ular sharnirga ulangan, pogruzchikning
gidravlik sistemasidan kuch oladi.
CHo‘mich
juda keng tarqalgan qamragich bo‘lib, to‘kiluvchan va mayda
donali yuklarga mo‘ljallangan. Aksar yuk ko‘taruvchi mashinalarda almashtirib
ishlatiladigan ishchi organ hisoblanadi. CHo‘mich avtopogruzchiklar yuk
qamrovchi qurilmalar komplekti sifatida beriladi. Ba’zi maxsus pogruzchiklar
cho‘mich bilan doimo jihozlanib turadi yoki asosiy qamragich sifatida cho‘michga
ega bo‘ladi. Bunday holda pogruzchik – bir cho‘michli deyiladi. Hamma
ekskavatorlar cho‘michlar bilan jihozlanadi, biroq bunda er qazish ishlarini ham
bajaradi. CHo‘michning uning vazifasiga (ortish yoki er qazish), dvigatel quvvati,
yuk turi va boshqa omillarga bog‘liq. Ekskavator cho‘michlari hajmi 0,15...35 m
3
,
avtopogruzchiklar va bir cho‘michli pogruzchiklarda 0,2...2,5 m
3
bo‘ladi. Kichik
hajmli cho‘mich ichki organi uzluksiz ishlaydigan mashinalarda ham bo‘ladi.
Bunda cho‘mich cheksiz, aylanadigan zandirga o‘rnatiladi (ko‘pcho‘michli,

---

37
pogruzchiklar). Ular yukni faqat qamrab olmasdan, bir joydan boshqa joyga
ko‘chiradi ham.
Greyfer
ag‘darma yuklarni ortish-tushirish operatsiyalarida ishlatiladi.
Greyferlar konstruksiyasiga ko‘ra to‘kiluvchan va mayda bo‘lakli yuklarni
qamrash va ko‘chirishga (ko‘mir, koj, ruda, chaqiq tosh, mayda tosh, qum, tuz va
boshqa) ham, yirik bo‘lakli yuklarga (tosh va boshqa) ham ishlatiladi. Greyferni
kranlarga, avtopogruzchiklarga va boshqa xil pogruzchiklarga almashinuvchi yuk
qamragich sifatida o‘rnatiladi va davriy ishlaydigan ishchi organ sifatida ishlaydi.
Greyferlarning cho‘michlari ikki yoki bir nechta jag‘-tavahalar ko‘rinishida
ishlatiladi. Ko‘ptavaqali yoki ko‘p jag‘li greyferlar, poliplar deb ataldi, yirik
bo‘lakli yuklar uchun ishlatiladi. Poliklar hajmi 0,5...2,25 m
3
.
8-rasm. Ikki kanatli greyferning ishlash sxemasi.
Jag‘larning yopilish mexanizmiga ko‘ra greyferlar kanatli (bir-, ikki- va to‘rt
kanatli) va motorli (elektrik, gidravlik yoki elektrogidravlik yuritmali) bo‘ladi.
Bir kanatli greyferlar hajmi 0,1...1,2m
3
, ikki va to‘rt kanatliniki 0,35...2,5m
3
.
Motorli greyferlar 0,5...2m
3
hajmda chiqariladi. Greyferlarning o‘z og‘irligi, yuk
ko‘tarish qobiliyatiga qarab 150...2800 kg bo‘ladi.
Bir kanatli greyfer yuk ustiga jag‘i ochilgan holatda tashlanadi. Ikkala jag‘ni
bog‘lab turgan kanat tortilganda greyfer yopilib, yukni qamrab oladi. YOpilgan
jag‘lar ilgak bilan muhim qilinadi. Bu greyfer ma’lum bir balandlikda, kran
strelkasidagi maxsus xalqa ilgakli bo‘shatganda ochilib ketadi va yuk to‘kiladi.
Ikki va tshrt kanatli greyferlarning tavaqalari istalgan balandlikda ochilib,
yukni to‘kishi mumkin. Buning uchun yuk ko‘taruvchi mashinaga maxsus chig‘ir
o‘rnatiladi. Ikki kanatli greyferlarda bitta kanat greyferni ko‘tarish va tushirishga,
ikkinchisi – tavaqalarni ochib-yopishga xizmat qiladi (12-rasm). Jag‘lari ochilgan

---

38
greyfer yuk qismi ustiga tashlanidi (12a-rasm), shundan keyin chig‘ir ishlatiladi, u
kanatli tortganda jag‘lar yopiladi va yopilayotib yukni qamrab oladi (12b-rasm),
greyfer yuk bilan to‘ladi. Chig‘ir barabaniga kanat o‘ralganda greyfer ko‘tariladi.
Bu holatda ikkala kanat taranglangan holatda bo‘ladi (12v-rasm). Jag‘larni ochish
va yopishga xizmat qiladigan kanat chig‘irdan echilayotganda jag‘lar o‘z og‘irligi
bilan ochilib greyfer yukni tashlaydi. (8g-rasm).
Motorli greyfening jag‘lari elektrodvigatel bilan ochilib-yopiladi.
Elektrodvigatel greyferning bosh qismiga yoki traversaga o‘rantiladi. Bunday
greyferlarni har qanday kranning ilgagiga ilish mumkin. Har qanday balandlikda
yukni qisman bo‘shatish mumkin.
To‘qma yuklar uchun qamrovchi qurilma sifatida qirg‘ichli konveyerlar,
diskli ta’minlagichlar, shneklar, sidirib oluvchi panjalar ishlatiladi.