Transportda ortish-tushirish ishlarini tashkil etish

Dastaki tal va polispastlar
og‘ir yuklarni ortish yoki tushirishga
mo‘ljallangan. Ular bir nechta qo‘zg‘aluvchan va qo‘zg‘almas, bitta kanat yoki
zanjir bilan qamrab olingan g‘altak (blok)lardan iborat. Tal chervek yoki
shesternya uzatmali qilib ishlanadi. CHervyakli tal (12-rasm)ning oboymasiga
chervyak-4 va zanjir yulduzchasi-8 bilan yaxlit qo‘yilgan chervyakli g‘ildirak-2
joylangan. Bu g‘ildirak ilgakli qo‘zg‘aluvchan g‘altak-6 ga osib qo‘yilgan.
Oboymada, bulardan tashqari, tormoz-7 va ikkita zanjir (tortuvchi va yuk
ko‘taruvchi) bor. Tortuvchi zanjir-5, chervyak valining uchiga o‘rnatilgan
g‘ildirak-3 bilan ilashib turadi.
Ilgakli qo‘zg‘aluvchi g‘altak g‘ildirak va chervyakning tortuvchi zanjiri
aylanganda ko‘tariladi. Bir vaqtning o‘zida chervyak g‘ildiragi yulduzcha va yuk
ko‘taruvchi zanjir bilan birga aylanadi (zanjir, bu vaqtda yulduzcha bilan ilashgan
bo‘ladi) va ilgakli g‘altakni ko‘taradi. Ishqalanma tormoz va lo‘nidonli xrap
mexanizm tomonga, ya’ni ko‘tarilishga qarashli tomonga aylansa, yuk pastga
tushadi.
Chervyakli tallar 10t gacha yuk ko‘taradi va 3m gacha yuqoriga olib chiqa
oladi. Ko‘tarish tezligi 0,12 ayl/min. talning o‘z massasi 40...410kg.
Qo‘l chig‘irlari
og‘ir yuklarni vertikal, gorizontal va qiya yo‘nalishlarda
ko‘tarib-tushirish uchun ishlatiladi. Vertikal yo‘nalishda osma g‘altaklar qolgan
ikki holatda-maxsus trap ishlatiladi. CHig‘ir rama, baraban, tras, reduktor va

---

43
yurgizuvchi dastakdan iborat. Chig‘irlar barabanlar soni bo‘yicha – bir barabanli,
ikki barabanli, reduktor turi bo‘yicha – chervyakli va shesternyali bo‘ladi.
Shesternyali chig‘irlarning ba’zilarida ishqalanma mufta bo‘ladi. Trosning o‘ralishi
to‘xtaganda mufta avtomotik tarzda ishga tushib, chig‘irni tormozlaydi. Ba’zi
chig‘irlarda tormoz o‘rniga lo‘nidan va kran mexanizmdan iboart to‘xtatuvchi
qurilma bo‘ladi. Yuritish valiga bitta yoki ikkita dastak kiygiziladi (ikki uchiga
bittadan). Dastak uzunligi 300 mm bo‘ladi. Unga 0,2 kN qo‘l kuchi qo‘yiladi.
Trosning harakatlanish tezligi 1 m/min gacha.
Bir barabanli, trosdagi tortish kuchi 5-10 kN bo‘lgan chig‘irlar keng
tarqalgan. Lekin 3-5 t va undan ortiq yuk ko‘taradigan chig‘irlar ham ishlab
chiqariladi.