Transportda ortish-tushirish ishlarini tashkil etish

2.7-rasm. Bir kovshli pnevmog‘ildirakli yuklagich:
1-kovsh; 2- gidravlik silindr; 3-egri shakldor strela; 4-traktor K-702.
Traktor yuklagich kovshini to‘ldirish ikki: pog‘onasimon va ekskavatsion
usulda amalga oshiriladi (2.8-rasm). Birinchi usulda (2.8-rasm,a) xaydovchi
traktorni oldinga yurgizib pastga tushirilgan kovshni yuk uyumi ichiga iloji boricha
itarib kiritadi, so‘ng to‘xtab, kovshni yukoriga ko‘taradi va oldinga xarakatlanib
kovshni yuk uyumi ichiga iloji boricha itarib kiritadi. SHu yo‘sinda xaydovchi bir
necha marotaba oldinga xarakatlanib, to‘xtab va kovshni yukoriga ko‘tarib uni yuk
bilan to‘ldiradi. YUk bilan to‘lgan kovshni yukoriga transport xolatigacha ko‘tarib,
yukni avtomobilga yoki vagonga ortish yoxud ochik maydonning aloxida boshka
joyiga uyumlash (to‘plash) uchun traktorni orkaga xarakatlantiradi. YUkni
avtomobil yoki vagon kuzoviga to‘g‘ri yo‘naltirish va kovshdan tushayotgan yuk
zarbasini yumshatish (kamaytirish) uchun kovsh olib ko‘yiladigan soluvchi nov
bilan jixozlanadi.
Ekskavatsion usul (2.8-rasm, b, d) kuyidagilardan iborat. Xaydovchi
traktorni oldinga yuritib pastga tushirilgan kovshni yuk uyumi ichiga kiritadi va
kovsh yuk uyumi ichiga kirgan zaxoti uni ma’lum tezlikda yukoriga ko‘tara
boshlaydi. YUk bilan to‘layotgan kovsh egri chizik bo‘ylab xarakat kiladi. Bu egri
chizikni shakli “olg‘a” («vpered») va “ko‘tarish” («pod'em» tezliklarining o‘zaro
munosabatiga bog‘lik bo‘ladi. Agar yuklagichni “olg‘a ” tezligidan kovshni
“ko‘tarish ” tezligi kattarok bo‘lsa, egri chizik tikrok bo‘ladi (2.8-rasm, b),

---

60
aksincha, yuklagichni “olg‘a ” tezligi kovshni “ko‘tarish ” tezligidan kattarok
bo‘lsa egri chizik yotikrok bo‘ladi (2.8-rasm, d). Kaysi egri chizik bo‘yicha
kovshni yuk bilan to‘ldirib olish yuklarning tabiiy nishablik burchagiga va
xaydovchining maxoratiga bog‘lik. Tabiiy nishablik burchagi katta bo‘lgan
yuklami uyumdan to‘ldirib olishda kovshni tikrok egri chizik bo‘yicha va aksincha,
tabiiy nishablik burchagi kichik bo‘lgan yuklami uyumdan to‘ldirib olishda
kovshni yotikrok egrichizik bo‘yicha xarakatlantirgan ma’kulrok. Ekskavatsion
usulda kovshni yuk bilan to‘ldirishga pog‘onasimon usulga nisbatan kamrok vakt
sarflanadi.