B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

takrorlanishlar
yoki 
kaytariqlar
deb ataladi. Tuproq unumdorligining 
xilma-xilligi o‗simliklarning individual farq qilishi, shikastlanishi, 
kasalliklardan zararlanishi bilan bog‗liq holda dala tajribasi bilan bir 
qatorda tasodifiy xatoliklar bo‗lishi mumkin. Tasodifiy xatoliklar 

---

21 
nazariyasiga muvofiq takroriy tajribalar sonining kamayishi bilan 
xatoliklar aniqlanib, ularni yo‗qotish imkoniyati yaratiladi. SHuning uchun 
tajribaning takroriyligi dala tajribasining aniqligini oshirishda zaruriy usul 
hisoblanadi. Bu esa tajriba sxemasining har qaysi variantida tajriba 
maydonining har xilligini bilib olish imkonini beradi. 
Qaytariqlar ma‘lumotlar aniqliqligini oshirishdan tashqari,
tasodifiy 
xatoliklarni miqdoriy jihatdan aniqlash imkonini beradi. Tajribaning 
maqsadiga tuproqlarning xilma-xilligi variant maydonining katta-
kichikligi va tajribaning davomiyligiga qarab qaytariqlarning zaruriy soni 
aniqlanadi. Odatda qadimdan sug‗ori-ladigan sharoitda doimiy (statsionar) 
maydonlarda o‗tkaziladigan agrotexnikaviy tajribalarni kamida 4-marta 
takrorlash, unumdorligi va relefi jihatdan har xil bo‗lgan yangitdan 
o‗zlashtirilgan maydonlarda esa 5-6 marta takrorlanishi maqsadga 
muvofiq. Amaliyotda 6-8 tali takrorlanishlar odatda mayda delyankali 
tajribalarda (delyanka maydoni 2-10 m
2
bo‗lganda) va tajriba dalasi 
etarlicha bir xil bo‗lmagan sharoitlarda qo‗llaniladi. Faqat ayrim 
hollardagina, ya‘ni variantlarning samaradorligini aniqlash qiyin 
bo‗lganda, kichik me‘yorlarda ishlatiladigan mikro o‗g‗itlar va 
stimulyatorlar bilan bog‗liq bo‗lgan tajribalarda takrorlanishlar soni 8 
tadan ortiq bo‗lishi mumkin. 
Hamma boshqa hollardagi dala tajribalarda qaytariqlar soni 3 va 4 
tadan kam bo‗lmasligi kerak. Ba‘zi dala tajribalarining natijasi yilning ob-
havo sharoitiga bog‗liq bo‗ladi. SHuning uchun ko‗pchilik hollarda 
ishonchli va aniq natija olish uchun tajribani maydonlar bo‗yicha 
takrorlashlar bilan bir qatorda yil bo‗yicha, vaqt bo‗yicha ham takrorlash 
zarur. Bu vaqt xulosalarining ishonchliligini oshiribgina qolmay, balki 
ayrim hollarda kuruq, normal, nam yillarda o‗rganiladigan usullarning 
nisbatan samaradorligi to‗g‗risida juda qimmatli ko‗shimcha ma‘lumotlar 
olishga ham imkon beradi. 
Tajribalar vaqt bo‗yicha taqrorlanishiga ko‗ra qisqa muddatli, ko‗p 
yillik uzoq muddatli –davomiy tajribalarga bo‗linadi.
Qisqa muddatli tajribalarning davomiyligi 3-10 yilgacha, ko‗p yillik 
tajribalarning davomiyligi 10-50 yilgacha, uzoq muddatli davomiy 
tajribalar esa 50 yil va undan ham uzoq davom etadi. 
Tajribada bir dona variant joylashgan maydon