B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

Nazariy savollar 
1. Ilmiy tadqiqot asoslari fani predmetini aytib bering.
2. Ilmiy tadqiqot asoslari fanining ahamiyati qanday?
3. Ilmiy tadqiqot asoslari fanining maqsadini aytib bering.
4. Ilmiy tadqiqot asoslari fanining vazifalari nimalardan iborat? 
5. Ilmiy tadqiqot asoslari fanining asoschilari kimlar? 
6. Ilmiy tadqiqot asoslari fanining rivojlanish tarixini ayting. 
7. Ilmiy tadqiqot asoslari fanining boshqa fanlar bilan munosabatini
ayting? 

---

17 
I-
 
QISM 
ILMIY TADQIQOTLARNI RELALASHTIRISH VA 
OLIB BORISH 
I-bob. UMUMIY QOIDALAR 
 
 
Ilmiy tadqiqot elementlari 
 
Qishloq
 
xo‗jaligining o‗ziga hos xususiyati bu sohada qishloq xo‗jalik 
ekinlarini etishtirish ochiq dalada olib boriladi. Bunda ekinlar hosildorligi 
ko‗plab ob‘ektiv va sub‘ektiv omillarga bog‗liq. Har bir omil o‗simlikning 
o‗sish va rivojlanish jarayonini o‗rganish va uni ilmiy asoslash 
mutaxassislardan katta bilim va tajribani talab etadi. 
Qishloq xo‗jaligida har bir yangi g‗oya yoki ratsionalizatorlik 
takliflari ishlab chiqarishga keng joriy etilishdan oldin bir necha yil 
davomida dala tajribalarida o‗rganilishi maqsadga muvofiq. Tajriba 
uslubiy jihatdan to‗g‗ri olib borilishi va ma‘lumotlar ishonchliligiga 
alohida e‘tibor berilishi lozim. 
Dala tajribalari o‗zining oldiga ko‗ygan muammo va vazifalariga 
qarab xalq xo‗jaligidagi ahamiyati baholanadi. SHuning uchun dala 
tajribalarida o‗rganilayotgan g‗oya tushunarli va aniq bo‗lishi, mavzu 
to‗g‗ri tanlanishi va o‗rganilayotgan omilning ta‘siri to‗g‗ri baholanishiga 
alohida e‘tibor qaratiladi. Bunda tabiiy iqlim va iqtisodiy sharoitlar 
hisobga olinadi. 
Ilmiy tadqiqot olib borish uchun eng avvalo tadqiqot olib borishning 
tarkibiy asoslari, ya‘ni tadqiqot elementlarini bilib olish lozim. SHuning 
uchun ilmiy izlanish asoslari fanida tadqiqot elementlarini o‗rganishga 
alohida e‘tibor beriladi. 
Ilmiy tadqiqot olib borishdan maqsad turli usullarni qiyosiy o‗rganish 
va ularni miqdor hamda sifat jihatdan baholash. 
Ilmiy tadqiqot olib borish uchun eng avvalo tadqiqot olib borishning 
tarkibiy asoslari, ya‘ni tadqiqot elementlarini bilib olish lozim. 
Tadqiqot elementlariga variant, nazorat, standart, qaytariq, delyanka, 
hisob maydoni, himoya maydoni singarilar kiradi. 
Ilmiy tadqiqot olib borish asoslari fanining maqsadi tajribada turli 
usullarni qiyosiy o‗rganish, tajriba natijalarni miqdor va sifat jihatdan 
baholash hisoblanadi. 

---

18 
Tajribada o‗rganilayotgan usullar - 
variantlar
deb ataladi. Ilmiy 
tadqiqotda bir qancha variatlar bo‗ladi. O‗rganilayotgan tadqiqot 
variantlari bir yoki bir necha variantlar bilan taqqoslanadi. Bu variantlar