B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

 
A 
a 
 
1-rasm.Tajriba maydonining umumiy tuzilishi: 
a - himoya maydoni, A- asosiy maydon
. 
YUqorida ta‘kidlanganidek, variantlar orasida va qaytariqlar orasida 
ma‘lum bir o‗lchamda himoya maydon ajratiladi. Masalan, har bir 
variantning umumiy maydonining 50% ni hisobli maydon tashkil etsa, 
50% ni himoya maydon tashkil etadi. Delyankalarning himoya maydoni 
umumiy maydonning yarmidan oshib ketmasligi kerak. Himoya 
maydonlar odatda delyankalarning ikki yonboshida, ya‘ni himoyalanuvchi 
qismida joylashadi. Himoya maydonining asosiy vazifasi variantlarning 
bir-biriga bo‗lgan ta‘sirini kamaytirish, tajriba-ning ishonchlilik darajasini 
oshirish hisoblanadi. Masalan, mineral oziqlantirish bilar bog‗liq 
tajribalarda mineral oziqlantirishning ijobiy ta‘siri unga chegara bo‗lgan 
nazorat variantda ham kuzatilishi mumkin. SHu tufayli har bir 
delyankaning ikki yonboshida himoya maydon qo‗yiladi. Delyankalarda 
asosiy hisobli maydon va himoya maydonning umumiy tuzilishi 2-rasmda 
keltirilgan. 
 
a 
 
A 
 
A 
 
a 
2. –rasm Tajriba delyankasining tuzilishi: 
a- delyankaning ximoya maydoni, 
A-delyankaning uchyotlar olib boriladigan maydoni 

---

24 
Delyankalarning yo‘nalishi va shakli.
Tajribaning ishonchli-ligi 
ma‘lum darajada delyankalarning yo‗nalishiga, ya‘ni ularni dala maydoni 
bo‗yicha joylashuviga bog‗liq. O‗rganilayotgan tajriba delyankalarini uzun 
tomonlari bo‗yicha, tuproq unumdorligi kuchliroq o‗zgarayotgan 
yo‗nalishi bo‗yicha joylashtirish to‗g‗ri bo‗ladi. Bunday holda barcha 
variantlar bir xil sharoitga ko‗yilgan bo‗lib, ularning samaradorligini 
baholashda xatolik kuzatilmaydi. Boshqa barcha holatlarda delyankalarni 
biron bir orientatsiya bo‗yicha joylash-tirilganda ma‘lum darajada tajriba 
maydonidagi tuproq unumdorligi o‗zgarishini qamrob oladi, Bu, o‗z 
navbatida, tajriba natijalarining ishonchliligiga salbiy ta‘sir etib, tajribaga 
to‗g‗ri baho berishni kiyinlashtiradi. 
Ma‘lumki, tuproq unumdorligini va o‗simlik etishtirishdagi boshqa 
sharoitlarning o‗zgarishi, ayniqsa qiyaliklarda yaqqol namoyon bo‗ladi. 
SHuning uchun tajribalar qiyaliklarda joylashtirilganda delyankalarni 
uzunasiga joylashtirilishi lozim, ko‗ndalangiga joylashtirish yaramaydi. 
Tajribalar tuproq unumdorligi bo‗yicha bir xil bo‗lgan tekis 
maydonlarda olib borilganda delyankalarning yo‗nalishi tajribaning 
ishonchliligiga sezilarli ta‘sir etmaydi. 
Delyankalarning yo‗nalishini belgilashda dalaning rel‘efi, tuzilishi, 
shakli va boshqa omillar hisobga olinadi. SHuningdek, delyankalar 
yo‗nalishini belgilashda ekin turi, nav xususiyati, quyoshning chiqishi va 
botishi hisobga olinishi maqsadga muvofiq. 
Tajriba dalasida delyankalarning to‗g‗ri yo‗naltirish sug‗orishni to‗g‗ri 
tashkil etish, namlik va suvdan samarali foydalanish, tuproq eroziyasining 
oldini olish, yorug‗lik va quyosh energiyasidan samarali foydalanish 
imkonini beradi.
Delyankalarning shakli deganda, eng avvalo, delyankaning uzunligini 
eniga nisbati tushuniladi. Delyankalar odatda kvadrat, to‗g‗ri to‗rtburchak 
va cho‗zinchoq shakllarida bo‗ladi. Delyankalarning barcha tomonlari bir 
xil bo‗lganda