Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

а
товуш устида иш лаш дан 
бош ланади. Бунда оғиз катта очилган, тил тинч ҳолатда бўла- 
ди. 
О
товушида тил бир оз орқага тортилади. 
Э
товуши талаф - 
ф узида тилнинг ўрта қисми бир оз кўтарилган, оғиз ярим очиқ, 
л а б л а р кулги ҳолатида бўлади. Б у товуш лар тақли д асосида 
енгил талаф ф уз этилади, уларнинг қўйилиш идан асосий м ақсад

---

бурунланишни б артараф этишдир. Товушларнинг аввал алоҳи- 
д а талаф ф узи устида иш ланади, сўнг товушларни бир н аф асд а 
айтиш сони қўпайиб боради, м асалан:
а 
о 
у 
э
аа 
оо 
уу 
ээ
аа а
ооо 
ууу 
эээ
Товушларнинг ҳар бир талаф ф узида ҳаво оқими йўналиш и- 
ни и азо рат қилиш зарурдир. Бунинг учун бола бурун қаноти 
остида кўзгу ёки пахтани уш лаб туриши лозим.
Кейин бола унли товушларни пауза билан қайтариш ни машқ. 
қилади, бу вақтд а бола юмшоқ танглайни кўтарган ҳолатда- 
туришни ўрганади. П ауза секин-аста 2—3 секундгача кўпайти- 
рилиб борилади. Бу ж ар аён талаф ф узни равон бўлишига им- 
кон беради.
Ундош товуш лар қўйилиши устида ишлаш
ф
ва 
а
товуш - 
ларидан бош ланади. 
Ф
товуши талаф ф узида тил оғиз бўшлиғи- 
да тинч ҳолатда ётади. Юқори қатор тиш лари пастки л абн и
бир оз тиш лаган ҳолда бўлади, оғиздан чиқаётган кучли н аф ас 
тиш ва лаб оралиғини ёриб ўтади, н атиж ада Ф товуши ҳосил 
бўлади. Ҳаво оқимининг чиқишини кўзгу ва пахта ёрдам ида 
текшириш мумкин.
Товуш лар қўйилиши ва уларни нутқда м устаҳкам лаш кўп 
миқдордаги турли хил м аш қ қилишни тақозо этади. Бунда то- 
вушлар турлича кўринишда бирга қўшилиб талаф ф уз қилинади.
М устақил равиш да товушларнинг тўғри талаф ф узи устида 
ишлашнинг яхши усулларидан бири аш ула айтишдир. Аш ула 
айтиш вақтида юмшоқ танглай ва ҳалқумнинг орқа девори би- 
рикиши рефлектив ҳолда ам алга ошади ва болага товуш лар 
артикуляцияси енгил кўчади.