Педагогика олий билимгоҳи «Дефектология» ихтисослиги талабалари учун уқув қўлланма

ага-ага
, 
та-та, ба-ба
ва бошқалар).. 
Бунда товушлар бирикмаси аниқ артикуляция қилинмайди.
Бола 5 ойлигида товушларни. эшитади. Атрофдагиларнинг 
лаблари артикуляцион ҳаракатини кўриб унга тақлид қилишга 
ҳаракат қилади. Боланинг қандайдир аниқ ҳаракатларни кўп 
маротаба такрорлаши ҳаракат кўникмасининг мустаҳкамла- 
нишига олиб келади.
6 ойлигидан бошлаб бола тақлид қилиш орқали баъзи бў- 
ғинларни талаффуз эта бошлайди 
на-на-на, бе-'бе-бе, да-да-да,
па-па-па
ва бош қалар).
Кейинчалик бола тақлид қилиш орқали нутқнинг хилма- 
хил элементларини аста-секин ўзлаштира бошлайди. Бунда 
бола на ф ақат фонемаларни, балки нутқнинг суръат, ритм, тон, 
мусиқавийлиги, ифодалилигини ўзлаштиради.
Иккинчи ярим йилликда бола баъзи бир товушлар бирик- 
масини идрок қила бошлайди ва уларни предметлар ёки ҳара- 
катлар билан боғлайди (
бу, ма, б е й )
.
Бола 7—9 ойлигида катталар кетидан турли хил бўғинларни 
қайтара бошлайди.
10— 11 ойлигида сўзларнинг 
ўзига 
реакция пайдо бўла 
бошлайди (вазият ва гапираётган кишининг интонациясидан 
қатъи назар).
Бу вақтда бола нутқи шаклланаётган шарт-шароитлар му- 
ҳим аҳамият касб эта бошлайди (катталарнинг тўғри нутқи, 
катталарга тақлид қилиш ва бош қалар).

---

Луғат бойлиги ўсиб бориши билан биргаликда нутқнинг грам- 
матик томони ҳам ривожланиб боради.
Бола ҳаётининг 4- йилига келиб, улар ўз нутқларида содда 
ва мураккаб гапларни қўллай бошлайдилар. 5 ёшга келиб эса, 
қўшма гаплардан эркин фойдалана оладилар. 5 ёшли болалар 
қўшимча саволларсиз ҳикоя ва эртакларни айтиб бериш қо- 
билиятига эга бўладилар.
Бу даврда фонематик идрок сезиларли дараж ада ривож- 
ланади. Бола аввал унли ва ундошларни, сўнг сонор, шовқинли 
ва сирғалувчи товушларни аж рата бошлайди.
Нормада 4 ёшли бола барча товушларни аж рата олиши, унда 
фонематик идрок шаклланган бўлиши лозим.
Бу вақтга келиб товушларни тўғри талаффузининг шакл- 
ланиши тугалланади ва бола ҳар томонлама тўғри, аниқ га- 
пиради.
Тўртинчи давр — мактаб даври (7 ёшдан 17 ёш гача).
Бу даврнинг ўзига хос томони шундаки, болалар нутқининг 
ривожланиши олдинги даврлардагига нисбатан онгли равиш- 
да рўй беради. Бу даврда болалар товушлар анализи, нутқ- 
нинг грамматик қонуниятларини эгаллайдилар,
Бу даврда нутқнинг янги тури ё з м а н у т қ етакчи роль 
ўйнайди. Грамматик конструкциялар ҳам мураккаблашиб бо- 
ради: