Тошкент ахборот технологиялари университети карши филиали ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси Х. Ж. Рузиев «Иқтисодиёт назарияси»

акселератор самараси
рўй беради («акселератор» тушунчаси жадаллаштирувчи
деган маънони англатади).
3. Миллий иқтисодиётнинг мувозанати.
Ҳосилавий инвестицияларнинг иқтисодий табиатидаги ўзига хослик шундаки, у
миллий даромаднинг ўсишига қанчалик узвий боғлиқ бўлса, унинг қисҳаришига ҳам шу
даражада таъсирчан бўлади. Яъни, иқтисодиётдаги даромадларнинг қисҳариши ҳосилавий
инвестицияларнинг ундан ҳам тезрок қисҳаришига олиб келади. Натижада иқтисодиётда
ишлаб чиқариш ресурсларининг бандлилик даражаси пасаяди. Бундай шароитда жамғармага
бўлган мойилликнинг ўсиши ўз навбатида истеъмолга бўлган мойилликнинг пасайишини
англатади. Истеъмол сарфларининг кисҳариши эса мавжуд товар ва хизматларнинг сотилмай
қолишига, яъни ишлаб чиқариш заҳирасининг кўпайишига олиб келади. Оқибатда янги
капитал қўйилмалар амалга оширилмайди, ишлаб чиқариш қисқаради, ишсизликнинг ўсиши

---

157
ва даромадларнинг пасайиши рўй беради. Аҳоли томонидан жамғарманинг ҳаддан ортиқ
кўпайтириб юборилиши оқибатида келиб чиқувчи салбий жараёнлар, яъни - «тежамкорлик
парадокси» шундай тарзда намоён бўлади. Мазкур жараённи қуйидаги чизма орқали ҳам
кўриб чиқиш мумкин (4-чизма):
4-чизма. «Тежамкорлик парадокси».
Чизманинг ётиқ ўқида миллий даромад, тик ўқида эса жамғарма ва инвестициялар
ҳажми жойлаштирилган бўлиб, Ғ чизиғи иқтисодиётдаги тўла бандлик шароитида миллий
даромад ҳажмини ифодалайди.
Эътибор берилса, чизмадаги инвестиция сарфлари чизиғи ётиқ ўққа параллел эмас,
балки ўсиб борувчи кўринишда намоён бўлмоқда. Бу эса, автоном инвестициялардан фарқли
ўлароқ, ҳосилавий инвестицияларнинг миллий даромад ҳажмига боғлиқлигини кўрсатади.
Чизмадан кўринадики, иқтисодиётдаги жамғарма ҳажми 8 дан 8^ га қадар ўсмокда.
Натижада жамғарманинг инвестиция билан мувозанат нуқтаси Е дан Е^ га кўчди. Бироқ, бу
ўсиш Е нуқтадаги миллий даромад ҳажми ОИ нинг
Е\
нуқтадаги ОМ^ ҳажмига қадар
кисқаришига олиб келди. Тегишли равишда инвестиция ҳажми ҳам ЕИ даражадан Е^
даражага қадар қисқарди. Е^ЕоЕ нуқталарини туташтириш натижасида ҳосил бўлувчи
учбурчак юзаси жамғарма ҳажмининг ўсиши натижасида инвестиция имкониятларининг
қисқаришини, ЕЕ
0
кесма эса инвестицияларнинг қисқаришини кўрсатади. Айнан шу ҳолат,
яъни жамғармаларнинг ўсиши натижасида инвестицияларнинг қисқариши «тежамкорлик
парадокси» моҳиятини намоён этади.
Иқтисодий мувозанатлик даражасини аниқлашда юқоридаги усуллардан ташқари
баланс усулидан,ҳамда, ҳаражат ва натижаларни таққослаш усулидан ҳам фойдаланилади.
Баланс усулида тармоқлараро баланс, моддий, молиявий ва ишчи кучи балансларидан
фойдаланилиб иқтисодиётдаги мувозанатлик даражасига баҳо берилади.
«Ҳаражат ва натижа»ларни таққослаш усулида ишлаб чиқаришга қилинган иқтисодий
ресурс ҳаражатлари миқдори билан олинган маҳсулот ҳажмини таққослаш орқали мувозанат
даражаси таҳлил қилинади.