Тошкент ахборот технологиялари университети карши филиали ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси Х. Ж. Рузиев «Иқтисодиёт назарияси»

Ялпи сарфлар ва ишлаб чиқариш ҳажмини таққослаш
учун ишлаб чиқариш
умумий ҳажмининг миқдорий кўрсаткичи сифатида соф миллий маҳсулот (СММ),
иқтисодиётда ялпи сарфлар сифатида истеъмол ҳажми ва соф инвестиция сарфларининг
умумий суммаси (С+1
П
) олинади. Мазкур моделда ялпи инвестициялар ўрнига соф
инвестициялар кўрсаткичидан фойдаланиш ишлаб чиқариш умумий ҳажмини ифодалашда
ЯИМ ўрнига СММнинг қўлланиши билан изоҳланади. Иқтисодий мувозанат даражасини
таҳлил қилиш жараёнини соддалаштириш мақсадида ялпи сарфлар таркибидаги давлат (О)
ҳамда чет эл омили (Х„) эътиборга олинмайди.
1-чизма. Иқтисодий мувозанатнинг мазмуни ва таркибий тузилиши.
Иқтисодиётнинг мувозанатли даражаси бу ишлаб чиқаришнинг шундай ҳажмики, у
ишлаб чиқариш мазкур ҳажмини сотиб олиш учун етарли умумий сарфларни таъминлайди.
Яъни, соф миллий маҳсулот мувозанатли даражасида ишлаб чиқарилган товарларнинг
умумий миқдори (СММ) ҳарид қилинган товарлар умумий миқдорига (С+1
П
) тенг бўлади (2-
чизма).

---

155
 I
2-чизма. Иқтисодий мувозанат даражасини аниқлашнинг ялпи сарфлар ва ишлаб
чиқариш ҳажмини таққослаш усули.
Чизмадан кўринадики, ялпи сарфлар ҳамда ишлаб чиқариш ҳажми ўртасидаги
тенглик ушбу кўрсаткичлар жойлашган ўқларнинг ўртасидан 45° бурчак остида ўтувчи тўғри
чизиқ орқали ифодаланади. Ҳақиқатан ҳам бу тўғри чизиқнинг ҳар қандай нуқтасидан
чиқарилган ётиқ ва тик йўналишдаги чизиқлар тенг миқдорларни кўрсатади. С чизиғи эса
истеъмол сарфлари миқдорини акс эттириб, даромад (яъни СММ) ҳажми ошиб бориши
билан унинг даражаси ҳам ўсиб боради. Ялпи сарфлар (С+1
П
) чизиғини ҳосил қилиш учун
истеъмол сарфларининг (С) турли ҳажмига мос тушувчи соф инвестициялар (1
П
) миқдори
қўшиб борилади. Бу ўринда тадбиркорлар томонидан амалга ошириш кўзда тутилаётган
инвестициялар ҳажми даромад даражасига боғлиқ эмас, деб қабул қилинади. Шу сабабли
ялпи сарфлар чизиғи истеъмол сарфлари чизиғидан 1
П
миқдорига тенг узоқликда
жойлашади.
Чизмада иқтисодий мувозанатга Е нуқтада эришилади, яъни айнан шу нуқтада ишлаб
чиқарилган соф миллий маҳсулот ҳажми (СММ
Е
) истеъмол қилинган маҳсулот ҳажмига
(С+1
П
)
Е
тенг келади.
Тўла бандлик шароитида ялпи сарфлар СММ ҳажми билан мос келмаслиги мумкин.
Бу мос келмаслик чизмада рецессион ёки инфляцион фарқ кўринишида ифодаланган.