Тошкент ахборот технологиялари университети карши филиали ижтимоий-гуманитар фанлар кафедраси Х. Ж. Рузиев «Иқтисодиёт назарияси»

Пул-кредит соҳасидаги инқироз - мамлакат пул-кредит тизиминиш танг аҳволга
тушиши бўлиб, бунда тижорат ва банк кредити кескин қисқаради, қимматли коғозлар
курси, банк фоизи тушиб кетиши натижасида банклар синиб, ялпи ҳолда банкротликка
учрайдилар.
Валюта инқирози - бу миллий валюта обрўсининг тушиб кетиши, банкда валюта
заҳирасининг тугаб, миллий валюта курсининг кескин пасайиши ҳолати.
Биржа инқирози - биржада қимматли коғозлар курсининг тезда тушиб кетиши, уларни
эмиссия қилишнинг қисқариши, фонд биржалари фаолиятидаги чуқур тушкунлик,
танглик ҳолати.
Атроф-муҳитни, энг аввало инсон соғлиғини йўқотиш, умрини қисқартиришга
олиб келадиган даражадаги вазиятни вужудга келишида ифодаланувчи инқироз
экологик инқироз дейилади.
У саноатнинг шиддатли тарзда ўсишига йўл қўймайди.
Тармоқлар инқирози - миллий хўжаликнинг бирон-бир тармоғини қамраб,
ишлаб чиқаришнинг таркибий ўзгариши ёки нормал хўжалик алоқаларининг
бузилиши туфайли юз берувчи инқироз.
Ишлаб чиқаришнинг айрим соҳалари билан тармоқлар ривожланиши
ўртасидаги чуқур номутаносибликлар оқибатида келиб чиқувчи инқирозлар таркибий
инқирозлар дейилади.
Таркибий инқирозлар билан иқтисодий тебранишлар ва шу жумладан иқтисодий
фаолликнинг мавсумий тебранишлари ҳам мавжуд бўлади. Масалан, байрамлар арафасидаги
ҳарид қилиш, истеъмолчилик товарларининг фаоллик суръатида, асосан чакана савдода
сезиларли ҳар йиллик тебранишларга олиб келади. Қишлоқ хўжалиги, автомобиль саноати,
қурилиш ҳам қандайдир даражада мавсумий тебранишларга дучор бўлади.
Иқтисодий фаоллик иқтисодиётдаги узоқ муддатли тамойилларга, яъни узоқ муддатли
давр, масалан, 25, 50 ёки 100 йил давомида иқтисодий фаолликнинг ортиши ёки пасайишига
боғлиқ . Бу ерда шуни таъкидлаш лозимки, айрим мамлакатларда (масалан АҚШ) узоқ
муддатли тамойил сезиларли иқтисодий ўсиш билан тавсифланса, бошқалари учун
иқтисодий ўсишнинг секинлашуви хос.
Иқтисодий фаолликнинг тебранишини тушунтирувчи кўплаб қарашлар мавжуд
бўлишига қарамасдан кўпчилик иқтисодчилар, ишлаб чиқариш ва бандлик даражасини
бевосита аниқловчи омил умумий ёки ялпи сарфлар даражаси ҳисобланади, деб тасдиклайди.
Қишлоқ хўжалигидаги иқтисодий инқирозлар