Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

 
Tayanch iboralar:
Suvning organoleptik xossasi, endemik kasallik, patogen mikroblar, radioaktiv 
birikma. 
Suvning fiziologik va gigiyenik ahamiyati 
Gigiyenik nuqtai nazardan qaraganda suv hayot manbai, salomatlik garovi va o‘simlik 
dunyosi uchun muhim axamiyatga ega bo‘lgan tashqi muhit omillaridan biridir. Suv inson hayoti 
uchun katta ahamiyatga ega, chunki u fiziologik talabni, sanitariya-gigieyna va xo‘jalik ehtiyojlarini 
ta’minlaydi. Katta yoshdagi odamlar organizmining 65—70%, yosh bolalar organizmining esa 
deyarli 80% ini suv tashkil etadi. Katta yoshdagi odam kuniga 3 l suvni teri, o‘pka, buyrak orqali 
chiqarib turadi. Shu sababli shuncha miqdordagi suvni fiziologik ehtiyojlar uchun kuniga ichish 
zarur. Suv ovqat mahsulotlarni to‘qimalarga tarqatishga teri va najas yo‘llarida bug‘ xolatida 
chiqishi bilan tana harorati muvozanatini saqlashda ishtirok etadi. Suv iste’molini to‘g‘ri tashkil 
qilishda kunlik ovqat tarkibida qancha suyuqlik borligini nazoratda tutmoq zarur. Masalan: yangi 
sabzavot va mevalarda 90%, kartoshka va go‘shtda 75% , nonda 47,7% gacha suv bo‘ladi. Ammo 
suvni va boshqa chanqov bosdi ichimliklarni haddan ziyod ko‘p iste’mol qilish zararlidir, chunki 
bunday xolatda yurak ishining, ajratish a’zolarining (teri buyrak ) faoliyatining oshishiga olib 
keladi. Bunday xollarda organizmning teri satxidan ko‘p miqdorda suyuqlik ajralishi natijasida shu 
bilan bir qatorda teri bilan organizmdan suvda eriydigan vitaminlar, osh tuzi va mineral tuzlar xam 
chiqib ketadi. Odam bir kecha kunduz mobaynida yoshiga qarab 100 mldan – 3000 ml atrofida suv 
iste’mol qiladi, jumladan 1200-1300ml (48%) suvni suyuqlik ko‘rinishida, 1000-1200 suvni ovqat 
tarkibida iste’mol kiladi. Ozuqa moddalarning endogen oksidlanishi natijasida organizmda 300ml 
atrofida suv xosil bo‘ladi. Organizmdagi suv doimo yangilanib turadi: katta yoshli odamda 15 kun 

---

Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua
84 
mobaynida, bolalarda esa 3-5 kun ichida barcha suv molekulalari yangilanib turadi. Inson 
organizmining buyrak, o‘pka, me’da- ichak yo‘li, teri suv almashinuvida faol ishtirok etadi. 
Atrofdagi havo xarorati yo‘qori bo‘lishi bilan 4-5 litr suv terlash bilan birga teri orqali chiqib ketadi 
shu munosabat bilan organizmning suvga bo‘lgan ehtiyoji yanada ortadi. Yo‘qotilgan suv 
miqdorining ko‘payishiga qarab odam o‘zini yomon his qila boradi. Organizm tarkibidagi 10% 
suvni yo‘qotishi modda almashinishi jarayonlariga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi, 20% suvning 
organizmdan chiqib ketishi esa uning o‘limga olib kelishi mumkin. Havo harorati sezilarli darajada 
tushib ketganda organizm o‘zidan 25% suvni chiqarib yuborgan bo‘lsa bu holat ham o‘lim xavfini 
tug‘dirishi mumkin. Organizmda suv yetishmasligi to’qimalararo suyuqliklardagi osmotik 
bosimning muvozanati bu esa organizmda azot chiqindilari to‘planishiga va moddalar almashinuvi 
buzilishiga olib kelishi mumkin. Bir sutkada chanqoqni bosish uchun iste’mol qilinadigan suv 
miqdori ish qobilyatiga ega (harakatdagi) kishilarda 2,5-4 litrni tashkil etadi. Suvga bo‘lgan ehtiyoj 
tashnalikni his qilish orqali namoyon bo‘ladi. Bu markaziy nerv sistemasidagi chanqov markazining 
qo‘zg‘alishi natijasida yuzaga keladi.