K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

X. Agglyutinatsiya reaksiyasi (AR). 
Tuzlar (natriy xloridning 
izotonik eritmasi) bilan antitelo ta‘sirida mikroorganizmlar va boshqa 
hujayralarning bir- biriga yopishib qolishi va cho‗kmaga tushishi ag-
glyutinatsiya hodisasi deyiladi. Agglyutinatsiya reaksiyasida ikki narsa 
ishtirok etadi: antitelo (agglyutininlar ) – kasal odam yoki immunizatsiya 
qilingan jonivor zardobi; antigen – o‗ldirilgan yoki tirik mikroorga-
nizmlar va shunga o‗zshash hujayralardan tayyorlangan tortma; natriy 
xloridning distillangan suvda tayyorlangan 0,9 % li eritmasi.
XI. Noto„g„ri gemagglyutinatsiya reaksiyasi (NGAR). 
Bu 
reaksiyada antigenlarni, masalan polisaxarid mikroorganizmlarni spet-
sifik antitelolarni ta‘sirida o‗ziga tortib olgan eritrositlarning agglyu-
tinatsiyasi ro‗y beradi. Muayyan antigen (eritrositlar diagnostikum) ni 
o‗ziga yutib olganeritrosit tortmasi antigen sifatida foydalaniladi. Sinab 
ko‗rilayotgan zardob 56º C issiqlikka 30 minut davomida qizdiriladi. 
Chunki uning tarkibidagi zardob komponentlari inaktivatsiya qilinmasa, 
reaksiya natijalariga ta‘sir ko‗rsatishi va yangilash xulosalarga sabab 
bo‗lishi mumkin. Probirka yoki o‗rtasi kovak bo‗lgan maxsus 
agglyutinatsion taxtaga 1 : 10 dan 1: 160 nisbatgacha suyultirilgan zar-

---

221 
dobdan 0,5 ml va diagnostikumdan 0,5 ml quyiladi. Probirkalar ikki soat 
davomida xona haroratida saqlanadi. Immun va normal eritrotsit 
tortmalari kontrol vazifasini bajaradi. Birinchi holatda agglyutinatsiya 
jarayoni ro‗y berishi, ikkinchisida esa bu jarayon ro‗y bermasligi kerak. 
Sinab ko‗rilayotga zardob qo‗shilgan normal eritritsit tortmasi esa 
antigen kontroli vazifasini bajaradi. Bu kontrol manbada ham 
agglyutinatsiya jarayoni ro‗y bermaydi.
XII. Pretsipitatsiya reaksiyasi.
Antigen sifatida lizat, ekstrakt, 
gapten kabi moddalardan foydalanilgan pretsi pitatsiyasi reaksiyasi 
amalga oshiriladi. Bunday antigenlar tuzli muhitda antitelo bilan o‗zaro 
reaksiyaga kirishganida ikkala suyuqlik chegarasida xira halqa ko‗zga 
tashlanib turadi.
Pretsipitatsiya reaksiyasi ayrim yuqumli kasalliklarni ( kuydirgi, 
meningit, zotiljam, ichburug‗ ) aniqlashda, sud- tibbiyot ekspertizasida – 
biron narsadan topilgan qon dog‗ini tekshirib, uning nimaniki ekanligini 
aniqlashda, sanitariya – gigiyenik tadqiqotlarda – oziq-ovqat ishlab 
chiqarishdagi qalbakilarni fosh qilishda ishlatiladi. Shuningdek, prêt-
sipitatsiya reaksiyasi yordamida hayvonlar, o‗simliklar va mikroor-
ganizmlarning filogenetik aloqalarini – yaqinligi aniqlanadi. Bunday 
reaksiyalarni amalga oshirishda antigen sifatida mikroorganizmlarning 
to‗liq antigenlari yoki gaptenlaridan, ya‘ni oqsil, polisaxarid, lipopolisa-
xarid yoki glikoproteid moddalarning eritmalaridan foydalaniladi. 
Tarkibida antitelo mavjud bo‗lgan immun zardob suyultirilmagan yoki 
1:5 – 1:10 nisbatda suyultirilgan holatda ishlatiladi.