K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

III. Anatoma - fiziologik va immunitetning boshqa omillari. 
Hayvon va odamlarning organizmi hayotda tashqi muhit va boshqa tirik 
jonivorlar bilan turli munosabatda bo‗lib, ularning ta‘siriga javob 
qaytarish va qarshi turish qobiliyati paydo bo‗ladi. Hayvonlar va odam 

---

217 
organizmi patogen mikrobning kirishiga to‗sqinlik qiladigan, ularni 
halokatga olib boradigan, yo bo‗lmasa organizmdan tezlik bilan chiqarib 
yuboradigan bir necha tabiiy himoya qilish anatoma – fiziologik 
xususiyatlarga va immunitetning boshqa omillariga ega. Teri, shilimshiq 
pardalar, limfa bezlari, ichak va oshqozon shirasi, lizotsin moddasi, o‗t, 
fagotsit va gumoral anatoma – fiziologik omillar bo‗lib, ular organizmni 
mikrobdan himoya qiluvchi to‗siq sifatida himoya qiladi. Teri va 
shilimshiq pardalar mikroblarning organizm to‗qimalariga o‗tishiga 
to‗sqinlik qiladi, bular tabiiy to‗sqinlikdir.
IV. Fagotsitoz jarayoni.
 
 
31-rasm. Fagotsitoz 
Organizmga kirgan mikroblarning ko‗payib yoki aksincha yemi-
rilib yo‗q bo‗lib ketishi leykotsitlar va retikula – endotelial sistemasining 
biologik reaksiyasiga bog‗liqdir. Bu hujayralarning mikrobga qarshi 
faoliyati fagotsitoz (31-rasm
)
hodisasidan iboratdir. Fagotsitoz- bu 
hayvon organizmi hujayralarining zarrachalarini aktiv tutishi, bu 
zarrachalar organik bo‗lgan taqdirda ularni hazm qilish jarayonidir. Bu 
jarayonda asosiy rolni fagotsitlar o‗ynaydi. I. I. Mechnikov fagotsitoz va 
uning immunitetdagi rolini aniq tajribalar bilan isbot etadi. U dengiz 
yulduzining lichinkalri va dafniyalar ustida tajribalar o‗tkazadi . Olim 
lichinka tanasiga tikan kiritadi. Bir necha vaqtdan keyin tikan atrofiga 
talaygina harakatchan hujayralar to‗planganini aniqlaydi. Ikkinchi 
tajribada esa u dafniya tanasiga maxsus zamburug‗ sporalarini kiritadi. 

---

218 
Sporalar kam bo‗lganidan ularning hammasini harakatchan hujayralar 
qamrab olib, hazm qilib yuboradi va dafniya tirik qoladi. Sporalar ko‗p 
yuborilganda esa, ular o‗sib ko‗payardi va natijada jonivor nobud 
bo‗lardi. Bu tajribalarga asoslanib Mechnikov hayvonlar organizmi 
maxsus hujayralar yordamida mikroblarni qamrab olib yutib yuboradi va 
shu tariqa mikroblardan holos bo‗ladi degan xulosaga keladi. Bu 
hodisani fagotsitoz deb, fagotsitoz qiladigan hujayralarni esa fagotsitlar, 
ya‘ni yutib yuboradigan hujayralar deb ataydi. I. I. Mechnikovning 
fikricha, qonning harakatchan hujayralarida leykotsitlar, asosan 
segmentlangan neytrofillar asosiy rol o‗ynaydi. Ular m i k r o f a g l a r 
deb ataladi. Bundan tashqari, yirik hujayralar – m a k r o f a g l a r ham 
bor.Bularga monotsitlar, qon tomirlarining endoteliy hujayralari, taloq, 
jigar va boshqa organlarning retikula – endoteliy hujayralari kiradi. 
Fagotsit reaksiya 3 fazadan iborat: 
1.
Fagotsitlarning mikrobga yaqinlashuvi. 
2.
Mikrobni qamrab olish. 
3.
Fagotsitga yutilgan mikrobning hujayra ichida hazm bo‗lishi.