3-mavzu. Global bozorda biznes yuritish

@ Mutloq ustunlik nazariyasi — mamlakatlar o‘zlari eng kam xarajatlar 
bilan ishlab chiqaradigan (ishlab chiqarishda mutlaq ustunlikka ega bo‘lgan) 
tovarlarni eksport qiladi va boshqa mamlakatlarda eng kam xarajatlar bilan 
ishlab chiqariladigan (ishlab chiqarishda savdo hamkorlari mutlaq ustunlikka 
ega bo‘lgan) tovarlarni import qiladi. 
Agar ikki mamlakat savdo hamkoriga nisbatan kam xarajatlar bilan ishlab 
chiqaradigan (ya’ni mamlakat ishlab chiqarish xarajatlari bo‘yicha mutlaq 
ustunlikka ega bo‘lgan) tovarlar bilan o‘zaro savdo qilganda xalqaro savdo foydali 
bo‘ladi. Mehnat Yagona ishlab chiqarish omili bo‘lganligi bois ishlab chiqarish 
xarajatlarida mutlaq ustunlik sharti bir birlik tovarni ishlab chiqarishga sarflanadigan 

---

vaqt bir mamlakatda ikkinchisidan kamroq bo‘lishini anglatadi. Agar to‘liq bandlik 
hukmron bo‘lsa, ya’ni tovarlar ishlab chiqarishda barcha mavjud resurslardan to‘liq 
foydalanilyapti deb faraz qilaylik, bir mamlakat doirasida bu shartning bajarilishini 
quyidagi formula orqali ifodash mumkin:
A
1
Q
1
+ A
2
Q
2

L, (1) 
Bu erda A
1
- bir birlik birinchi tovarni ishlab chiqarishga sarflangan vaqt, A
2
- 
bir birlik ikkinchi tovarni ishlab chiqarishga sarflangan vaqt, Q
1
- ishlab chiqarilgan 
birinchi tovar miqdori, Q
2
- ishlab chiqarilgan ikkinchi tovar miqdori, L - 
mamlakatdagi mavjud mehnat resurslari. Formuladan ko‘rinib turibdiki, birinchi 
tovar ishlab chiqarishni ko‘paytirish uchun mamlakat ikkinchi tovar ishlab 
chiqarishini qisqartirishga majbur. Va, aksincha, ikkinchi tovar ishlab 
chiqarilishining har qanday ko‘paytirilishi birinchi tovar ishlab chiqarilishining 
kamayishiga olib keladi.
Ikkinchi mamlakatni ko‘rib chiqaylik. Bu mamlakatda A
1

- bir birlik birinchi 
tovarni ishlab chiqarishga sarflangan vaqt, A
2

- bir birlik ikkinchi tovarni ishlab 
chiqarishga sarflangan vaqt.
Agar birinchi mamlakatda birinchi tovarni ishlab chiqarish uchun ikkinchi 
mamlakatga nisbatan kam vaqt sarflansa (bu birinchi mamlakat ikkinchisiga 
nisbatan mutlaq ustunlikka ega ekanligini bildiradi) bu mamlakat bu tovarni ikkinchi 
mamlakatga eksport qiladi: 
A
1

A
1

Agar ikkinchi mamlakatda ikkinchi tovarni ishlab chiqarish uchun birinchi 
mamlakatga nisbatan kam vaqt sarflansa (bu ikkinchi mamlakat birinchisiga 
nisbatan mutlaq ustunlikka ega ekanligini bildiradi) bu mamlakat ikkinchi tovarni 
birinchi mamlakatga eksport qiladi: 
A
2

A
2


Mutlaq ustunlik nazariyasining kuchli tomoni shundaki, u mehnatning qiymat 
nazariyasiga asoslangan va mehnat taqsimotining yaqqol ustunliklarini nafaqat 
milliy miqyosda, balki xalqaro miqyosda ham ko‘rsatib beradi. Xalqaro savdoni 
tushuntirib berishda uning cheklanganligi ham yaqqol ko‘rinib turadi.

---

Bu nazariya u yoki bu tovarlarni ishlab chiqarishda mutlak ustunlik 
bo‘lmaganda mamlakatlar nima sababdan o‘zaro savdo olib borishini tushuntirib 
bera olmaydi.