O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov, Tollibay Boltayevich Mustanov

Uyqu chaqiruvchi vositalar 
Bu turkum vositalar uyquni turli xil buzilishlarini bartaraf etishda 
qo‘llaniladi, chunki ular mudroq bosish va mo‘tadil davomli uyquni 
rivojlantiradilar. Uyqu bu bosh miya po‘stloq qavatining va uni ostidagi 
markazlar faolligini keng ko‘lamda keskin susayishi (tormozlanishi)dir. U 
MNSning holsizlanishi, madori qurishidan saqlaydi (muhofaza qiladi). Albatta 
uyquni rivojlanishi uchun ma’lum shart-sharoitlar kerak. 
Inson umrini 1/3 qismini uyquda o‘tkazadi. Bolalar va keksalar ko‘proq 
uxlashlari kerak. Uyqu buzilishining uch turi mavjud: 
-
mudroq bosish va uyqu boshlanishining buzilishi
-
uyqu davomiyligining buzilishi (boshida yaxshi uxlaydi, 2-3 soatdan keyin 
uyg‘onadi) 
-
uyqu chuqurligining buzilishi (yuzaki uyqu).
Eng yaxshi uyqu chaqiruvchi vosita quyidagicha bo‘lishi kerak:
-
fiziologik uyquni tiklashi kerak, uyquning tarkibini o‘zgartirmasligi kerak. 
-
barcha turdagi uyqu buzilish xastaliklarda yaxshi natija berishi kerak. 

---

- 285 -
-
ta’siri tez boshlanishi va mo‘tadil vaqt uyqu chaqirishi kerak. 
-
nafas va qon aylanish markazlariga, xotira va boshqa funksiyalarga salbiy 
ta’sir ko‘rsatmasligi kerak. 
-
o‘rganish va tobe (jismoniy va ruxiy) lik chaqirmasligi kerak.
Shu kungacha bu talablarning barchasini qoniqtira oladigan uyqu dorisi 
yaratilmaganligi sababli bu borada izlanishlar davom etmoqda. 
MNSga ta’siri jihatidan uyqu chaqiruvchi vositalar (ayniqsa an’anaviy) 
narkotik dorilar turiga kiradilar, ya’ni kichik miqdorlari – tinchlantiruvchi, 
o‘rtacha miqdorlari-uyqu, katta miqdorlari-narkoz rivojlantiradilar. Lekin narkoz 
uchun, ular yaroqsizdirlar, chunki narkotik kengligi tor. Har-xil kimyoviy 
tuzilishga ega bo‘lgan uyqu vositalarning ta’sir etish lokalizatsiyasi turlicha, 
ya’ni ular MNSni har-xil bo‘limlarida sinaps o‘tkazuvchanligini buzadilar. 
Shuning uchun asosan bosh miyaning po‘stloq qavatiga ta’sir etuvchi, bosh 
miya o‘zagiga (stvol) ta’sir etuvchi, limbik sistemaga ta’sir etuvchi va boshqa 
turdagi uyqu vositalari tafovutlanadi.