B. N. O r I p o V u o 'K 372. 874(075) квк

Naqqoshlik 
— naqsh chizish va yaratish san’ati bo'lib, xalq 
amaliy san ’atining eng qadimiy turlaridan biridir. Naqsh arabcha 
gul
va 
tasvir
so'zidan olingan bo'lib, m a ’lum tartibda takror- 
lanadigan geometrik shakllar, tabiat materiallarining badiiylash- 
tirilgan tasvirining m a ’lum qoidalar asosida kompozitsion tuzilishi- 
dan tashkil topgan san'at asaridir.
Naqshlarni ham boshqa san'at asarlari kabi yetuk, professional 
rassomlar yaratadilar. U laro'zlari yaratgan naqshga nom beradilar. 
Naqshlarda foydalaniladigan materialiga ko'ra kompozitsiya, rang 
va uni ishlash usullari tanlanadi.
N aqshlar ganch, yog'och, loy, mis, tosh, paxta, gazm ol- 
m ato va q o g 'o z kabi materiallarga b o 'y o q lar, tushlar bilan, 
shuningdek, qirqish, kesish, tikish uslubida ishlanadi. N aqsh 
ish la y d ig an r a s s o m la r
n a q q o sh la r
d e y ila d i. N a q s h va uni 
o'rganadigan fan 
naqqoshlik
deyiladi. O 'zbek naqqoshligi jahon 
xalqlarining e'tiborini o'ziga tortm oqda. Chunki, o'zbek naq- 
qoshligida ranglar, hoshiyalar, simmetriya, ritm va motivlarning 
g'oyat nozikligi, kompozitsiyadagi jilolarning jonliligi ham da 
elem entlarning o d am lar tabiatiga mos kelishi, his-hayajonini 
qo'zg'ata olishi bu naqshlarning o'ziga xos jozibasini ifodalaydi.
O'zbek naqshlari bir-biriga juda yaqin tursa-da, ular o'zlari- 
ning kompozitsiyasi, ranglarning qo'llanishi va tabiat element- 
laridan foydalanish uslubiga ko'ra ajralib turadi. Farg'ona naqqosh- 
lari o 'z asarlarida bodomguli, atirgul, an o r va majnuntolning 
novdalaridan, guli ham da mevalaridan keng, juda mohirlik bilan 
foydalanadilar. Toshkent naqshlarida esa ranglarning g'oyat nafisligi 
va „bodom ", ,,shobarg“ , ,,oygul“ , „m adohil" kabi naqshlarning 
ustalik bilan bir-biriga moslab ishlatilishi ko'zga yaqqol tash- 
lanadi.
Xiva n a q sh id a yulduz shaklidagi g irih la r orasiga o 'sim lik va 
g u llardan iborat n a q sh la r k o 'p ro q jo y lash tirilad i. N aq sh lard a barg 
shaklidagi b e z ak larn in g k o 'plig i, n aqsh e le m en tlarin in g tig'izligi 
bilan o 'z ig a xos ko m po zitsiya va jo zib a k a sh f etadi.
29

---

Buxoro naqshi ancha murakkab naqshlar turidan bo'lib, bu 
naqshda simmetriya, ritm, girihlar g'oyat aniq o 'lch am lar asosida 
tashkil topgan. Buxoro naqshlari ko'proq „m ashrafa", „vaza", 
„kosa", „guldonlar" uslubida yaratilib, ularda gul, barg, meva 
va gul butalarining tasvirlaridagi ritmlariga alohida e ’tibor bilan 
qaralishi, by naqshlarning o'zbek naqqoshlik san 'atin in g eng 
takomillashgan darajasiga ko'tarilganligidan dalolat beradi. Buxoro 
naqshlari faqat bezak elementlari bo'libgina qolmay, u predmetlar 
va me'm orlik san'atining h am ajralmas bir qismiga aylanib ketgan. 
O'zbek naqqoshligi g'oyat nozik, jozibali, ranglarning tanlanishi, 
asosan, ko'k (lojuvard), zangori (osmon rangi), yashil, sariq, qizil, 
oq ranglar bilan ishlanishi o'ziga xos mayinlik, joziba, go'zallik 
kashf etadi. O'zbek naqshlarining yana bir o'ziga xos xususiyati 
har bir rangdan takrorlanmaydigan tuslar yaratilishidir. Shuning­
dek, yonm a-yon qo'yiladigan ranglarning g'oyat yuksak did bilan 
tanlanishi o'zbek naqshining takrorlanm aydigan go'zalligi va 
nafosatini to'la t a ’minlay oladi. Naqshlar yuzasidagi sayqal esa 
odam lar kayfiyatini oshirishda, ehtirosini uyg'otishda va naqsh 
chiroyini ochishda yana bir samarali omil bo'lib hisoblanadi.