B. N. O r I p o V u o 'K 372. 874(075) квк

Zardo‘zlik. 
Z ar ip va ipakdan to'qilgan qim m atbaho m ate­
rial — gazmollarga zarlangan ip bilan gul, 
naqsh va boshqa 
tasvirlar kompozitsiyasini tikish san'ati — 
zardo'zlik
deyiladi.
31

---

Bu san’at eramizning I — II asrlaridan m a ’lum bo'lib, bu 
O 'rta Osiyo xalqlarida shakllandi va rivojlandi. Ayniqsa, Buxoro 
zardo'zligi o'ziga xos uslub va yo'nalishda rivojlandi, takomillashdi. 
Zardo'zlik ikki turda bo'lib, ikki usulda yaratiladi:
1. 
Zam indo'zi —
zar tikiladigan naqsh yoki gulning tagi — 
materiali ham zar ip bilan tikiladi.
2. 
Guldo'zi —
zar tikiladigan naqsh, gul yoki tasvirning tagi 
(foni) — y a ’ni tasvir tikiladigan yuzaga hech qan day ishlov 
berilmay, naqsh va gullar zar ip bilan tikiladi.
San’atning bu turi o'zining vatani bo'lmish mashhur Buxoroda 
bugungi kunda ham o'ziga xos yo'nalishda ravnaq topmoqda.
Hozirgi kunda Buxoroda ikkita zardo'zlik korxonasi bo'lib, 
ularda zar d o 'p pi, nim cha, telpak, ch o p on , maxsi va boshqa 
sovg'a-yodgorlik buyumlari tayyorlanmoqda. Bugungi kunda juda 
k o 'p x o n a d o n la rd a , m u z ey lard a, bu s a n ’at d u rd o n a la rin in g
ajoyib, yuksak did bilan sayqal berib yaratilgan buyumlarini 
uchratamiz. Xalqimiz madaniyatining rivojlanishi, ko'rkam kiyi- 
nishimizda, turmushimizning go'zallashib borishida bu san’atning 
o'ziga xos o'rni va mavqeyi albatta tahsinga sazovordir.
Gazlamaga gul bosish. 
M a’lumki, gazlamalar to'qilganidan 
so'ng unga maxsus ishlov beriladi. G azlam aning tuki to'kilib, 
tekislanadi (ya’ni ohori to'kiladi), so'ngra bo'yaladi. Shuningdek, 
gazlamalar nima maqsadda ishlatilishiga qarab, ularga gul bosiladi.
Y a’ni gazlamaning o'n g tomoniga turli ranglar bilan maxsus 
mashinalar (Jakkard dastgohida) yordamida gullar bosiladi.
M a’lumki, o'zbek gazlamachiligida alohida o'rin egallaydigan 
mato — 
atlasdir.
Atlas — arabcha so'zdan olingan bo'lib, tuksiz, 
silliq, o'rimi ham, arqog'i ham tabiiy ipakdan to'qiladigan gazla- 
m ad ir. Atlasga gul va n a q s h la r rangli ipaklar, y a ’ni uning 
to'qilishidayoq rangli iplar bilan gul bosiladi. Atlasga tushiriladigan 
bezak — naqshlar uning ishlatilishi, foydalanish o'rniga ko'ra 
rassomlar tom onidan tayyorlanadi. Shu naqsh va gullar bo'yicha 
maxsus rangli iplar tayyorlanadi.
O 'zbek atlasining shuhrati jahonga tarqaldi. Bu o'rinda Mar- 
g'ilon, N am angan, 
Q o ' q o n ,
Andijon va Sam arqand atlas fir- 
malarida yaratilayotgan naqshinkor atlaslar o'zining maftunkor.
32

---

mayin, g ‘oyat chiroyli naqsh va k o ‘rinishlari bilan alohida ajralib 
turadi. Bugungi kunda o'zbek atlasining „Qora atlas", „Bargi- 
k a r a m " , „ X o s i y a t x o n " , „ N a m a n g a n 41, „ N a m o z s h o m g u l '',
,,Y a h u d iy “ , , , N o d i r a “ , „ N u r x o n " , „ M a r g 'i l o n " , ,,L a y li“ , 
,,Shirin“ , „Yangi T o s h k e n t“ , „ S a o d a t" , „L o la" kabi turlari 
mamlakatimizdagina emas, chet ellarda ham kishilar e ’tiborini 
o'ziga jalb qilmoqda.
O 'zbekistonda h am m a turdagi gazlamalar to'qiladi va ularga 
rassomlarning klassik va hozirgi zam on uslubi, shakl va ranglari 
vositasida ta y y o rla n g a n gul va b e z a k la r bosiladi. U la rn in g
ko'pchiligi dastgohlarda bosiladi. Gul va naqshlami yaratishda bezak 
va tasvirlar tabiat materiallaridan (barg, gul, shoxchalar, meva- 
sabzavotlardan), qush va hayvonlar tasviridan, ro'zg'or buyum ­
lari va boshqa predmetlar tasviridan foydalaniladi.