Bu san’at eramizning I — II asrlaridan m a ’lum bo'lib, bu
O 'rta Osiyo xalqlarida shakllandi va rivojlandi. Ayniqsa, Buxoro
zardo'zligi o'ziga xos uslub va yo'nalishda rivojlandi, takomillashdi.
Zardo'zlik ikki turda bo'lib, ikki usulda yaratiladi:
1.
Zam indo'zi —
zar tikiladigan naqsh yoki gulning tagi —
materiali ham zar ip bilan tikiladi.
2.
Guldo'zi —
zar
tikiladigan naqsh, gul yoki tasvirning tagi
(foni) — y a ’ni tasvir tikiladigan yuzaga hech qan day ishlov
berilmay, naqsh va gullar zar ip bilan tikiladi.
San’atning bu turi o'zining vatani bo'lmish mashhur Buxoroda
bugungi kunda ham o'ziga xos yo'nalishda ravnaq topmoqda.
Hozirgi kunda Buxoroda ikkita zardo'zlik korxonasi bo'lib,
ularda zar d o 'p pi, nim cha, telpak, ch o p on ,
maxsi va boshqa
sovg'a-yodgorlik buyumlari tayyorlanmoqda. Bugungi kunda juda
k o 'p x o n a d o n la rd a , m u z ey lard a, bu s a n ’at
d u rd o n a la rin in g
ajoyib, yuksak did bilan sayqal berib yaratilgan buyumlarini
uchratamiz. Xalqimiz madaniyatining rivojlanishi, ko'rkam kiyi-
nishimizda, turmushimizning go'zallashib borishida bu san’atning
o'ziga xos o'rni va mavqeyi albatta tahsinga sazovordir.
Gazlamaga gul bosish.
M a’lumki, gazlamalar to'qilganidan
so'ng unga maxsus ishlov beriladi. G azlam aning tuki to'kilib,
tekislanadi (ya’ni ohori to'kiladi), so'ngra bo'yaladi.
Shuningdek,
gazlamalar nima maqsadda ishlatilishiga qarab, ularga gul bosiladi.
Y a’ni gazlamaning o'n g tomoniga turli ranglar bilan maxsus
mashinalar (Jakkard dastgohida) yordamida gullar bosiladi.
M a’lumki, o'zbek gazlamachiligida alohida o'rin egallaydigan
mato —
atlasdir.
Atlas — arabcha so'zdan olingan bo'lib, tuksiz,
silliq, o'rimi ham, arqog'i ham tabiiy ipakdan to'qiladigan gazla-
m ad ir. Atlasga gul va
n a q s h la r rangli ipaklar, y a ’ni uning
to'qilishidayoq rangli iplar bilan gul bosiladi. Atlasga tushiriladigan
bezak — naqshlar uning ishlatilishi, foydalanish o'rniga ko'ra
rassomlar tom onidan tayyorlanadi. Shu naqsh va gullar bo'yicha
maxsus rangli iplar tayyorlanadi.
O 'zbek atlasining shuhrati jahonga tarqaldi. Bu o'rinda Mar-
g'ilon,
N am angan,
Q o ' q o n ,
Andijon va Sam arqand atlas fir-
malarida yaratilayotgan naqshinkor atlaslar o'zining maftunkor.
32
mayin, g ‘oyat chiroyli naqsh va k o ‘rinishlari bilan alohida ajralib
turadi. Bugungi kunda o'zbek atlasining „Qora atlas", „Bargi-
k a r a m " , „ X o s i y a t x o n " , „ N a m a n g a n 41, „ N a m o z s h o m g u l '',
,,Y a h u d iy “ , , , N o d i r a “ , „ N u r x o n " , „ M a r g 'i l o n " , ,,L a y li“ ,
,,Shirin“ , „Yangi T o s h k e n t“ , „ S a o d a t" , „L o la" kabi turlari
mamlakatimizdagina emas, chet ellarda ham kishilar e ’tiborini
o'ziga jalb qilmoqda.
O 'zbekistonda h am m a turdagi gazlamalar to'qiladi
va ularga
rassomlarning klassik va hozirgi zam on uslubi, shakl va ranglari
vositasida ta y y o rla n g a n gul va b e z a k la r bosiladi. U la rn in g
ko'pchiligi dastgohlarda bosiladi. Gul va naqshlami
yaratishda bezak
va tasvirlar tabiat materiallaridan (barg, gul, shoxchalar, meva-
sabzavotlardan), qush va hayvonlar tasviridan, ro'zg'or buyum
lari va boshqa predmetlar tasviridan foydalaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: