180
экстрапирамидал тизим фаолиятини интеграция
қилувчи ҳаракат
анализаторларининг қобиғи ости тузилмалари нисбатан шаклланган бўлади.
Янги туғилган чақалоқ ҳаракати рефлектор стереотип ҳарактерга эга
бўлиб, тартибсиз бирон мақсадга эга бўлмаган, атетоз сифат ҳолатида бўлиб,
оёқ қўлларининг йиғувчи мускуллари тонуси ошган бўлади.
Бундай
ҳаракатни ташкил топиши Бернштейн бўйича «Таламополлидар» даража
дейилади. Ҳомила ва 3-5 ойликкача бўлган
боланинг барча хилдаги
ҳаракатлари мана шу даражада кечади.
Болаларда ҳаракат координацияси туғилгандан кейин ривожланиб
бориб, буни бошқарувида «йўл – йўллик тана» ҳамда бош мия қобиғи
иштирок этади Бунда пирамида йўлларини шакллана бошлаши муҳим ўрин
тутади. Бундай ҳаракат ташкил топиши «пирамида стриар» даража дейилади.
Инсонга хос бўлган юқори даражадаги ҳаракатни
ташкил топиши, фақат
мия кобиғи даражасида бўлиб, бунга Бернштейн бўйича «предметли
ҳаракат» даражаси дейилади. Бу ҳаракат бола катта бўлгунча мутассил
такомиллашиб боради. Ҳаракат фаолиятининг такомиллашиб бориши фақат
бошқарув звеноларининг шаклланишига боғлиқ бўлмай, ҳаракатни қайта-
қайта бажарилишига, ҳаракат
тарбиясига, машққа боғлик бўлади.
Болада ҳаракат функциялар ривожи маълум қатъий тартибда (катта
бўлмаган чекланишлар билан) кечади. Олдин кўз мускуллари координацияси
ва бош ҳаракати, кейин қўл ҳаракатлари ва ундан кейин ёнбошга айланиш,
эмаклаш, ўрнидан туриш ва юриш ҳаракатлари пайдо бўлади. Бола
танасининг ҳаракати юқоридан пастга, бошдан оёқларга томон йўналишида
амалга ошади.
Болада ҳаракатни ривожланиши билан бир қаторда шартли рефлекслар
секин - аста пайдо бўлиб боради. Бу соҳани ўрганишда И.П.Павловнинг
шогирди таниқли педиатр Н.И.Красногорскийнинг хизматлари катта.
Н.И.Красногорский фикрича, чақалок бола мия қобиғи хужайралари
кифоя қиладиган даражада етилган бўлиб, туғилишнинг
биринчи
181
ҳафталариданоқ шартли рефлексларни ҳосил қилиш мумкин. 2-3 ҳафталик
чақалоқларда чегараланган миқдорда шартли рефлекслар ҳосил бўлади.
Шартли рефлексларни ривожланишида биринчи галда овқат доминанти
муҳим ўрин тутади. Агар йиғлаётган болани эмизаётгандек ҳолатда кўкракка
яқинлаштирилса, у йиғлашдан тўхтайди. Бошида шартли рефлекслар
қийинчилик билан 2 ойликнинг охирги 3
ойликнинг бошларида яхши
шаклланиб боради.
Изоҳланаётган материални қўллаш ва яхшироқ ўзлаштириш мақсадида
болаларда ҳаракат ва асаб руҳий ривожланишининг ёшга нисбатан асосий
кўрсатгичларни жадвал ҳолида келтирдик (Жадвал 10 га қаранг).
Do'stlaringiz bilan baham: