Ayupova M. Yu

noaniq ma’noda qo‘llaniladi. Xususan, bolalar predmet nomlarini harakat nomlari 
bilan va aksincha adashtiradilar. Ayrim predmet nomlari o’xshash vaziyat bo’yicha 
boshqalari bilan almashtiriladi: palto – ko’ylak, qalpoq – telpak va xokazo. Aynan bir 
so’z bilan doimiy o’xshash belgilarga ega va aksincha bo’lgan turli xil predmetlar 
nomlanadi. Aynan bir predmetni turli xil vaziyatlarda bola turlicha nomlashi 
mumkin. Aqliy rivojlanish darajasi qanchalik past bo’lsa, so’zlarning asosiy 
ma’nosini qo’pol aralashtirish shunchalik baland bo’ladi. 
Nutq rivojlanishining bu davrida o’tgan davrlar xususiyatlari ham kuzatiladi: so’zlar 
polisomiyasi, so’zlarning o’zaro grammatik bog’liqligining yo’qligi, uch bo’g‘inli so’zlarda bo’g’inlar 
eliziyasi, tovush talaffuzining shakllanmaganligi. 
Aniqlik maylidagi fe’llarda 3-shaxs fleksiylarini to’g’ri qo’llash hollarini onda-sonda 
uchrashi bu bosqichning boshqa bosqichlardan farq qiluvchi yangi sifati hisoblanadi. 

---

Ayniqsa, logopedning nima qilyapti? Savoliga o’xshash, xozirgi zamon 3-shaxsdagi fe’llarni 
qullash uquvining paydo bo’lishini ijobiy hodisa deb tan olish mumkin. 
Nutqiy rivojlanishning bu bosqichida bolalar aynan bir leksik negizli turli xil fleksiylarni 
qo’llashni boshlaydilar. Ko’pincha so’z qo’shimchalari ona tili normalariga mos kelmaydi. 
Morfemalar bo’yicha ajratilgan nutqiy materialdan bolaning foydalanish holati uning kerakligicha 
rivojlanganligi haqida guvohlik beradi. Biroq, bolalar tomonidan qo’llanuvchi ko’pgina gaplarda hali 
ham so’zlar grammatik jihatdan bog’lanmay qoladi. Ko’pgina harakat nomlarini bolalar fe’l bilan 
almashtiradilar: olish, olyapti; yemoq, yeyapti; turmoq, turyapti; 
Paydo bo’lgan harakat nomlari ko’pincha infinitiv shaklda buyruq maylida qo‘llaniladi. 
Bu davrning xarakterli belgisi – bolalar tomonidan harakat nomlarining butunlay tushirib 
qoldirilishi hisoblanadi va ularning spontan nutqlarida quyidagicha gap konstruksiyalari ustunlik 
qiladi: 
1.
Fe’l tushirib qoldirilgan gaplar, masalan: 
A) Sub’ekt + harakat ob’ekti 
B) Sub’ekt + harakat joyi 
2.
Hozirgi zamon fe’li o’rniga infinitiv qullanladigan gaplar.