O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti qo’lyozma huquqida udk hotamova iroda ibrohimovna

IFODALOVCHI SO’Z 
kogntiv modeli xuddi inglizt tilidagidek rang va uning 
tana qismi xususiyati eng muhim asos hisoblanadi.

---

Ko’kko’z 
Qorako’z
Qorasoqol 
Oqsoqol 
Mallasoch
Qorasoch 
Qoraqosh 
Xuddi ingliz tilidagidek inson tashqi ko’rinishini ifodalshga yordam 
beradigan bunday qo’shma so’zlardagi birinchi tashkiliy qism 
rang
, ikkinchi tarkib 
esa 
tana qismi
konseptining kognitiv asosi hisoblanadi. Semantik xususiyatiga 
ko’ra to’liq asoslanmagan bo’lib, ma’no anglashinadigan tarkib hali ham mavjud. 
8. HAYVON+TANAQISMI=TASHQI KO’RINISHNI IFODALOVCHI
SO’Z
. Tashqi ko’rinishni ifodalashda yordamga keladigan navbatdagi ushbu 
kognitiv modelning asosini hayvon tashkil qilsada bular o’xshashlik asosida 
vujudga kelgan hisoblanadi va shu xususiyatiga ko’ra bular qiyoslanayotgan har 
ikki tilda ham produktiv hisoblanadi. Semantik jihatdan qisman asoslangandir. 
 
Ingliz tilida
:
Sheep–forehead
Goat–forehead 
Sheep–eyed,
Eagle–eyed
Sparrow–nosed
Hawk–nosed qirg’iy burun
Wasp–waisted
Ass –head 
Elephant–legged 
 Pug–nosed pug– tushmushug’i yapaloq it. Puchuq burun
O’zbek tilida shu modelga kiruvchi qo’shma so’zlar: 
Qo’yko’z 
Zag’chako’z

---

Qirg’iyburun 
Filoyoq 
Echkisoqol
Yuqoridagi tashqi ko’rinishni ifodalovchi qo’shma so’zlarning birinchi 
tarkibi 
sheep (qo’y), goat (echki), eagle (burgut), sparrow (chumchuq), wasp (ari), 
elephant (fil) 
kabi hayvon konseptining kognitiv asosi hisoblanadi. Ikkinchi 
komponent esa bosh//tana qismi konseptining kognitiv asosidir. Yuqoridagi 
birinchi modelga o’xshab, semantik xususiyatiga ko’ra qisman asoslangan qo’shma 
so’zlar hisoblanadi. 
 
Tashqi ko’rinishni ifodalashda qo’shma so’zlarning ahamiyati juda ham 
katta bo’lib, uchunchi kognitiv model quyidagicha: