O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti qo’lyozma huquqida udk hotamova iroda ibrohimovna

o’t o’lan
kabi farq qiluvchi semalar natijasi 
O’SIMLIK 
NOMI 

---

yaqqol namoyon bo’ldi. Raqam va tana qismida 
qirquloq, ming bo’g’im 
o’tlar
va 
tana qismi bilan o’simlik nomi umumlashmasidan 
tirnoqgul, bo’yindorgul
ga 
o’xshash 
gul nomining
differensial semalar o’z aksini topdi. 
Tahlil natijasi shuni ko’rsatadiki, ingliz va o’zbek tillarida o’simlik nomi 
arxisemasining eng dominantlaridan biri 
tana qismi
semasi hisoblanadi. Ong osti 
va tilning bog’ligi natijasida paydo bo’layotgan bunday kognitiv modellarning 
aynan shu xususiyati jihatidan bu biz ingliz va o’zbek tillaridagi o’xshashlikni 
kuztishimiz mumkin.
Tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’zlar– 
qiyoslanayotgan har ikki tilda ham 
bu model eng produktiv hisoblanadi. Tashqi ko’rinishni ifodalash arxisemasi orqali 
vujudga kelayotgan qo’shma so’zlarning kognitiv modeliga quyidagilar kiradi: 
1.
Rang+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z. 
2.
Hayvon+tana qismi= tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z 
3.
Shakl+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z 
4.
Narsa+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z 
Yuqoridagi tahlili natijasi bizga shuni beradiki, ingliz va o’zbek tillarida 
tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z arxisemasidan paydo bo’layotgan kognitiv 
modellarning eng ustun komponenti bu 
tana qismi
hisoblanadi.
Ingliz tilida ularning holatini quyidagi sxemada ko’rshimiz mumkin (qarang: 
chizma 3.3). 
Bunday kognitiv modellar orqali biz quyidagi semalarni ko’rishimiz 
mumkin: 
Rang
Tana qismi 
Hayvon 
Shakl
Narsa 
 
 
 
 

---