O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti qo’lyozma huquqida udk hotamova iroda ibrohimovna

burun 
va 
echkisoqol 
– 
soqol
nomiga oid differensial semalar mavjuddir. Rang va 
tana qismi konspetlarining birikishi natijasida
 qorqosh –
qosh
, oqsoqol– 
soqol
 
kabi 
farq qiluvchi semalar natijasi yaqqol namoyon bo’ldi. Shakl va tana qismida 
kattaog’iz –
og’iz, 
qirraburun
– 
burun,
 
nomining differensial semalari o’z aksini 
topdi. 
Ingliz va o’zbek tillarida tashqi ko’rinishni ifodalovchi qo’shma so’zlarning 
kognitiv xususiyatlari orasida tana qismi dominant variant ekanligini kuzatdik. 
Bundan tashqari biz ularning semalarini tahlil qilib kognitiv modellar natijasini 
kuzatganimizda ingliz tilida narsa va tana qismi kognitiv modeli mavjud bo’lib, 
bunday model o’zbek tilida yo’qligi bilan farqlandi. 
Qush nomi – 
arxisemasi ingliz va o’zbek tillaridagi eng produktiv 
hisoblanadi. Qush nomini ifodalash arxisemasi orqali vujudga kelayotgan qo’shma 
so’zlarning kognitiv modeliga quyidagilar kiradi: 
1.
Rang+tana qismi= qush nomi 
2.
Hayvon+hayvon=qush nomi 
3.
Sifat + inson nomi=qush nomi 
Tashqi 
ko’rinishni 
ifodalovchi 
so’z

---

Quyidagi sxemada ingliz tilidagi qush nomi arxismeasidan vujudga kelgan 
integral semalarni ko’rishimiz mumkin (qarang: chizma 3.5) 
Chizma 3.5. Ingliz tilida qush nomini ifodalashdagi kognitiv modellar
Rang Tana qismi
Sifat Hayvon 
Hayvon
Inson nomi 
Yuqoridagi sxema bizga shuni ko’rsatadiki, ingliz tilida qush nomi 
arxisemasidan quyidagi komponentlari vujudga keldi:
Hayvon
Tana qismi 
Rang
Sifat
Inson nomi 
Rang va tana qismining umumlashmasidan 
Black– eared Cuckoo 
–