O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti qo’lyozma huquqida udk hotamova iroda ibrohimovna

ingliz tilida produktiv
bo’lmagan usulga kiradi: 
Hayvon+tana qismi= o’simlik nomi
Rang+narsa=o’simlik nomi
Ekin+dala//ekinzor=o’simlik nomi 
Narsa+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z
Hayvon+hayvon=qush nomi 
Sifat + odam nomi=qush nomi 
O’zbek tilida produktiv bo’lmagan qo’shma so’zlarning kogntiv modeliga 
quyidagilarni kiritishimiz mumkin: 
Hayvon+tana qismi= o’simlik nomi
Hayvon+yeydigan narsa=o’simlik nomi
Tana qismi+o’simlik=o’simlik nomi
Son+tana qismi=o’simlik nomi
Hayvon+hayvon=qush nomi 
Ingliz va o’zbek tillarida qo’shma so’zlarning kognitiv modeli qiyosiy tahlili 
natijasida shuni guvohi bo’ldikki, bu modellarning ba’zilari faqat ingliz tiliga xos 
bo’lsa, ba’zilari esa faqat o’zbek tiliga xosdir. yoki tahlil natijasi shu ko’rsatadiki, 

---

har ikki tilda ham mavjud bo’lgan kognitiv modellar bor. Masalan, quyidagi 
kognitiv modellar har ikki tilda ham mavjud.
Qiyoslanayotgan har ikki tilda ham mavjud kognitiv modellar: 
Hayvon+tana qismi= o’simlik nomi
Rang+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z.
Hayvon+tana qismi= tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z 
Shakl+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z 
Rang+tana qismi= qush nomi 
Hayvon+hayvon=qush nomi 
Faqat ingliz tiliga xos bo’lgan kognitiv modellar: 
Narsa+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z
Rang+narsa=o’simlik nomi
Ekin+dala//ekinzor=o’simlik nomi 
Sifat + odam nomi=qush nomi 
Faqat o’zbek tiliga xos kognitiv modellar: 
Hayvon+yeydigan narsa=o’simlik nomi
Tana qismi+o’simlik=o’simlik nomi
Son+tana qismi=o’simlik nomi
Yuqoridagi tahlil natijasi shuni ko’rsatadiki, ingliz va o’zbek tillaridagi 
qo’shma so’zlarning kognitiv modeli yaratishimiz uchun bizga kamida ikki va 
undan ortiq bir modelga kiruvchi qo’shma so’zlar kerak bo’ladi. Shunday qo’shma 
so’zlar tahlilida biz shuni kuzatishimiz mumkinki, produktiv hisoblangan ko’pgina 
kognitiv modellar har ikki tilda ham mavjud. Ba’zi kognitiv modellar esa faqat 
qiyoslanayotgan tillarning bittasiga xosdir. Bunday kognitiv modelning asosiy 
xususiyatlari, ushbu qo’shma so’zlarning til va ong o’rtasidagi to’qnashuvda hosil 
bo’lgan natijalaridir.