Oq portlandsement (ops)

Oq portlandsement (OPS) GOST 965-78 talablari asosida oq kam temirli klinker va mineral qo’shimchalarni mayin maydalash orqali olinadi. Oq portlandsement klinkeri tarkibidagi faol minerallar quydagi miqdorni tashkil etadi C₃S -51-60, C₃A -12-15. OPS klinkerdagi MgO massa bo’yicha 4% dan oshmasligi, SO₃ miqdori ko’pi bilan 3.5% bo’lishi lozim. Maydalash chog’ida sementning oq rangiga ta’sir ko’rsatmaydigan tarzda standartlangan sirt-faol plastifikatsiyalovchi va gidrofoblovchi (sement massasi bo’yicha ko’pi bilan 0.5%) qo’shimchalar qo’shilishiga ijozat beriladi. Oqlik darajasi bo’yicha uch navga ajiratiladi. Sementning absolyut shkalaning % hisobida qaytarish koeffisienti bo’yicha aniqlanuvchi oqlik darajasi I nav uchun kamida 80, II nav uchun 75 va III nav uchun kamida 68 mineral qo’shimchalarning inertlari uchun 80 va faollari uchun 75 bo’lishi lozim. Oq portlandsement 400 va 500 markalarda chiqariladi.
Oq portlandsement —tarkibida temir oksid (0,3—0,45 % gacha) bo'lgan oq klinkerni mayda tuyishdan hosil bo'ladigan gidravlik bog'lovchi modda. Klinkerni tuyish jarayonida 15 % gacha gidravlik yoki 10 % gacha inert qo'shilmalar, shuningdek, tishlashish muddatlarini keragicha o'zgartirib turish uchun ko'pi bilan 3 % gips qo'shishga ruxsat etiladi. Gips va qo'shilma tuyilgandan so'ng bu sement belgilangan darajada oq bo'lishi kerak. Portlandsement rangi klinker minerallari tarkibida qanday oksid borligiga qarab har xil bo'ladi. Masalan, kalsiy silikatlar oq, C₃S esa C₂S dan oqroq bo'ladi va hokazo. Ayniqsa, uch kalsiyli alyuminat oqligi bilan boshqa sementlardan ajralib turadi. To'rt kalsiyli alyumoferrit tarkibida temir oksidlari borligi tufayli qoraroq bo'ladi. Shu sababli oddiy portlandsement kul rang-yashil bo'ladi. Demak, klinkerda uni bo'yovchi oksidlar, ayniqsa Fe₂0₃ bo'lmasa
bunday sement oq rangli bo'ladi. Shunday qilib, oq portlandsement ishlab chiqarishdan asosiy maqsad, tarkibida temir oksid bo'lmagan yoki juda oz miqdorda bo'lgan xomashyoni ishlatish. Bunday klinker tarkibida C₄AF ham
deyarli bo'lmaydi. Biroq ma’lum kimyoviy tarkibli xomashyo ishlatishning o'zi oq portlandsement ishlab chiqarish uchun kifoya qilmaydi. Buyovchi oksidlar sementga yoqilg'i kulidan yoki tuyish jarayonida tegirmon sharlaridan yoxud tegirmonning po'lat qoplamasidan o'tishi mumkin. Shuning uchun klinkerni pishirish paytida kulsiz suyuq yoki gazsimon yoqilg'i ishlatiladi. klinker
pishib bo'lgan zahoti uning oqligi oshiriladi. Buning uchun klinker qaytarish muhit ta’siriga uchratiladi. Shunda klinker tarkibidagi Fe₂0₃ ko'rinishidagi temir oksid kamroq bo'yaydigan Fe₃0₄ ga aylanadi va sement yanada oqaradi. Xomashyo aralashmasi va oq sement klinkeri mahsus qattiq kam yoyiladigan po'lat yoki chinni plitalar qoplangan zo'ldirli tegirmonlarda maydalanadi. Oq portlandsement oqlik darajasiga qarab uch navga bo'linadi. Oliy nav, OS-1, OS-2 (OS-oq sement). Turli nav sementning oqlik darajasi kamida quyidagi talablarga mos bo'lishi kerak. 1-nav —76 %, 2 nav—72%, oddiy portlandsement — 40% gacha. Oqlik darajasi fotometr yordamida aniqlanadi. Standartga ko'ra, qaytarish koeffitsiyenti 96,3 % dan kam bo'lmagan bariy sulfat (B a S 0₄) oqlik andozasi hisoblanadi. Uch kalsiyli silikat klinkerda ko'p miqdorda bo'lsa, oq portlandsementdan tayyorlangan buyumlarning sirtida oq dog'laryoki sho'ra hosil bo'lishi mumkin. Bu C₃S ning gidrolizi vaqtida ohak ajralib chiqishidandir. Bunga yo'l qo'ymaslik uchun oq portlandsement, ohakni kam eriydigan kalsiy gidrosilikatga aylantirish maqsadida 5—10% juda faol gidravlik qo'shimcha qo'shiladi. Klinker tarkibida ko'p miqdorda C₃S va C₃A bo'lgani uchun oq sement tez mustahkamlana boradi hamda ko'proq kirishish
xossasiga ega bo'ladi. Bu sement 400 va 500 markalarda ishlab chiqariladi.
Oq portlandsement klinkeriga gips, diatomit (marmar yoki bo'r) va mineral pigmentlar (suvda va organik eritmalarda erimaydigan mayda tuyilgan rangli kukunlar pigmentlar deb ataladi) birga qo'shib tortish yo'li bilan rangli sementlar olinadi. Jumladan, qo'shilmalar sifatida oxra (sariq yoki qizil tusli mineral buyoq), temir, surik (qizil yoki qizg'ish-jigarrang beruvchi mineral), marganes rudasi (jigarrang), ultramarin (havo rang) va shu kabilar qo'shish mumkin. Oq va rangli sementlar sun’iy marmar tayyorlashda ham ishlatiladi.
Oq va rangli sementlar Bu sementlar eng avvalo oqligi yoki boshqa tiniq ranglari bilan farqlanadilar. Ular tarkibiga oshirilgan miqdordagi SiO₂(23,5-25,5%) Al2O3 (5.5-7%) va oz miqdorda Fe2O3 (0,4- 0,5%) qo‘shilgan kam temirli klinkerdan tayyorlanadi. Ularni ishlab chiqarish uchun karbonatli va qum - gilli xom ashyolarning eng soflaridan, xususan kaolin va uning sanoat chiqindilaridan foydalaniladi. Ular 1600-1650⁰S da aylanma pechlarda kuydiriladi. Kuydirish haroratini pasaytirish uchun minerallovchi - uyuvchi (plavikov) shpat yoki xom ashyoviy massaning 1% gacha miqdorda kremney — ftorli natriy qo‘shiladi. Klinkerga oq rang kiritish uchun uni «oqlaydilar», ya’ni Fe2O3ni FeO gacha tiklaydilar. Oqlashning ikki usuli - suvli va gazlisi qo‘llaniladi. Klinkerni suvli usulda 1300⁰S dan 300⁰ gacha va gazli 1100 - 1200⁰S dan 200 gacha birdan keskin sovutgichda sovutiladi. Faol mineral qo‘shimcha — diatomit gips va kam temirli klinker tuyiladi va oq sement tayyorlanadi. Rangli portlandsement oq yoki rangli klinkerni faol qo‘shimcha - diatomit, pigment va gips bilan birgalikda maydalab tuyib tayyorlanadi. Bunda faol qo‘shimcha 6% dan, gips 3,5% dan oshmasligi lozim. Rangli portlandsementlarda mineral sintetik yoki tabiiy bo‘yovchi pigmentlarning miqdori 15% dan, organiq moddalarning miqdori 0,3%dan
ortmasligi lozim. Bo‘yovchi moddalar yoki pigmentlar yuksak bo‘yashhususiyatiga, ishqorlariga (ayniqsa, Sa(ON)2 ga), quyosh nuriga atmosfera ta’siriga nisbatan yuksak bardoshlikka ega bo‘lishi lozim. Bu talablarni sariq rang beruvchi — oxra, kizil rang— so‘riq, yashil rang beruvchi — xrom oksid zangori rang beruvchi — kobalt oksidi qondiradi. Ularning tutib qolishning boshlanish vaqti 45 min. oldin emas, oxiri esa 10 soatdan kech emas, mustahkamlik bo‘yicha markasi esa — 300,400,500. Oq rang va rangli portlandsementlarning sifati eng avvalo oqligi, yorqinligi va rangining bir tekisligi bilan aniqlanadi. Ok sementlar yorug‘lik darajasiga ko‘ra, uch navga bo‘linadi: oliy, BS-1, BS-2.Yorug‘lik koeffitsiyenti oliy nav uchun: 80 %, BS-1 uchun 76%, BS – 2 uchun 72%. Oq va rangli portlandsementlar qotishda yuqori darajada kichrayishi,yemirilishiga bardoshligi va chidamliligining o‘zgarishi bilan xarakterlanadi.
Kichrayishda yuzaga keluvchi va boshqa deformatsiyalar ularning tarkibida belit, uch kalsiyli alyuminat va turli mineral qo‘shimchalar bilan ortadi.