O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti qo’lyozma huquqida udk hotamova iroda ibrohimovna

O’zbek tilida 
ham shu modelga kiruvchi qo’shma so’zlar soni anchagina 
bo’lib ularning barchasini sanashni iloji yo’q albatta:

Oq dumli burgut 
Sariq tomoq burgut 
Yashil qanotli tovus 

---

Qizil bosh jiblajibon 
Sariq bosh jiblajibon 
Qora peshona qarqunoq 
Oq peshona qarqunoq 
Qizil quloq ara 
Qora tomoq chumchuq 
Sariq tomoq chumchuq 
Qora tumshuq chigirtchi 
Oq dumli suvburguti 
Oq qanotli chumchuq 
Qizil bosh chumchuq 
Qizil tumshuq faeton 
Qiyoslanayotgan har ikkala tilda ham qo’shma so’zlarning birinchi tarkibi 
rang konseptining kognitiv asosi hisoblansa, ikkinchi komponent tana qismi 
konseptining kognitiv asosi hisoblanadi. Semantik xususiyatiga ko’ra bu yerda 
to’liq asoslangan tur mavjud. Chunki qo’shma so’zlarning har ikkala tarkibidan 
ham ma’no to’liq anglashilinadi. Ingliz tilidagi 
grey–head albatross
qushini 
oladigan bo’lsak, birinchi tarkib grey– kulrang, ikkinchi komponent–head bosh 
bo’lib umumiy ma’no kulrang boshli albatross qushi nomidir. Qo’shma so’zning 
tarkiblaridagi moslashish va ma’nodagi joylashishni hamda o’zakdagi leksik 
ma’nolarning bog’liqligi mavjud. Bunda leksik ma’nosi ularning tarkibiy 
qismlaridan aniq va oson tushunsa bo’ladi. O’zbek tlidagi 
sariq tomoq burgut
ham 
bunga misol bo’ladi.
 
12. HAYVON+HAYVON=QUSH NOMI
Navbatdagi kognitiv modelimiz 
bo’lib, bu modelga kiruvchi qushlarning nomi ko’p bo’lmasligi va juda ham kam 
ishlatilishi bilan produktiv bo’lmagan usulga kiradi, ammo qiyoslanayotgan har 
ikkala tilda ham mavjuddir.
Ingliz tilida:
catbird bunting
Fox sparrow 

---

Fish crow 
Shulardan
fox sparrow
tulki chumchuq deb tarjima qilinadi. Bu qushga 
bunday nom berilishiga sabab tulkining ranglari qanday bo’lsa, xuddi shunday 
ranglar bu qush turlarida ham mavjud. Ikkinchi tomoni esa bu qushning ko’zlari 
juda ham tulkining ko’zlariga o’xshaydi. Demak, tulki hayvon konsepti va 
chumchuq hayvonning qushlar turkumiga kiradigan konsept bo’lib, ikkalasi 
birgalikda yangi qush nomi konseptini berdi va bu qisman asoslangan qo’shma 
so’z hisoblanadi.