O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti qo’lyozma huquqida udk hotamova iroda ibrohimovna

O’zbek tilida:
Baliqchi ukki 
 
Ilon burgut 
Tuya qaldirg’och 
Baliqchi o’rdak
Baliqchi kaptar
Yuqoridagi 
tuya qaldirg’och
. Bu qushga bunday nom berilishiga sabab 
tuyaning ranglari qanday bo’lsa, xuddi shunday ranglar bu qush turlarida ham 
mavjud. Ikkinchi tomoni esa bu qushning ko’zlari juda ham tuyaning ko’zlariga 
o’xshaydi. Demak, tuya hayvon konsepti va qaldirg’och hayvonning qushlar 
turkumiga kiradigan konsept bo’lib, ikkalasi birgalikda yangi qush nomi konseptini 
berdi va bu qisman asoslangan qo’shma so’z hisoblanadi.
Qiyoslanayotgan har ikkala tilda ham yuqoridagi shu modelga kiruvchi 
barcha qo’shma so’zlarning birinchi va ikkinchi komponentlar hayvon 
konseptining kognitiv asosi hisoblanadi. Semantik xususiyatiga ko’ra bunday 
qo’shma so’zlar qisman asoslangan hisoblanadi. 
13.
 
SIFAT+INSON NOMI=QUSH NOMI 
kognitiv modeli ingliz tilida 
mavjud bo’lib bunday model o’zbek tilida yo’qligi bilan farqlanadi. Bunday 
qo’shma so’zlar produktiv bo’lmagan hisoblanib quyidagilarni misol qilishimiz 
mumkin: 
Little Elvis 
Little Jimmy 

---

Little lucy 
Big Al 
Katta, kichik
kabi sifatlar birinchi komponenetdagi rang konseptining 
kognitiv asosi bo’lsa, ikkinchi qism 
inson ismlari
konspetining kognitiv asosi 
hisoblanadi.
Yana shuni ta’kidlashimiz lozimki, qiyoslanayotgan har ikki tilga xos 
kognitiv modellar ushbu tillarida turlicha namoyon bo’lishi mumkin. 
Qiyoslanayotgan 
har ikki tilda ham produktiv
hisoblangan kognitiv modelga 
quyidagilarni kiritishmiz mumkin:
Rang+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z.
Hayvon+tana qismi= tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z 
Shakl+tana qismi=tashqi ko’rinishni ifodalovchi so’z 
Rang+tana qismi= qush nomi 
Quyidagilar esa