O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti qo’lyozma huquqida udk hotamova iroda ibrohimovna

9. SHAKL+TANA QISMI=TASHQI KO’RINISHNI IFODALOVCHI 
SO’Z 
kognitiv modelining har ikki tilda ham asosi bu shaklni ifodalaydigan 
so’zlar hisoblanadi. Ingliz va o’zbek tillarida bunday qo’shma so’zlar produktiv 
hisoblanadi. 
Ingliz tilida:
Oval–faced
Round – faced
Large–eyed
Wide–mouthed 
 
Open–mouthed
Splay–mouthed
Long–eared

Long–nosed
Large–handed 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Short–handed
Broad–faced 
 
Long–haired
O’zbek tilida:
Qirraburun 

---

Xipchabel
Kaltaqo’l 
Kattaog’iz
Uzunsoch 
Qiyoslanayotgan har ikkala tildagi qo’shma so’zlarning birinchi komponenti 
shakl konseptining kognitiv asosi bo’lib, ikkinchi komponent tana qismi 
konseptining kognitiv asosi hisoblanadi. Yuqoridagi ikki modelga o’xshab, bunda 
ham qo’shma so’zlar qisman asoslangandir.
10. NARSA+TANAQISMI=TASHQI KO’RINISHNI IFODALOVCHI 
SO’Z
kognitiv modelimiz faqatgina ingliz tiliga xos bo’lib, bular produktiv 
bo’lamagandir va bunga quyidagilarni misol qilishimiz mumkin: 
 
copper–nose 
 mop–head
Bullet–head
Yuqoridagi qo’shma so’zlarning birinchi komponenti 
copper–mis, mop–
shvabra, bullet–o’q 
kabi narsalar konseptining kognitiv asosi bo’lsa,
nose, head–
tana qismi konseptining kognitiv asosidir.
11. RANG+TANA QISMI= QUSH NOMI.
Navbatdagi ushbu modelimiz 
qushlarga bag’ishlangan bo’lib, bilamizki ularni tashqi ko’rinishiga qarab nom 
berilishi juda ham sermahsul usul hisoblanadi. Ularning tashqi ko’rinishiga 
qaratilgan e’tibordagi ranglar juda katta ahamiyatga egadir. Har ikkala tilda ham 
qo’shma so’zlarning kognitiv modeli mavjud bo’lib, bu modelga kiruvchi 
qushlarning nomi ingliz tilida mingdan ortiq. Bu esa tilshunoslikda xuddi shuncha 
qo’shma so’zlar mavjudligini bildiradi. Shunday ekan bular har ikki tilda ham 
produktiv hisoblanadi. Keling ulardan ba’zi birlarini ko’rib chiqsak:
Ingliz tilida:
Black–backed Butcherbird 
Black–breasted
Button–quail 
Black–chinned
Honeyeater 
Black–crowned Night Heron 

---

Black– eared Cuckoo 
Black–faced Cormorant 
Black–headed Gull 
Black –tail Godwit 
Black–throated Finch 
Black–winged Currawong 
Blue–faced Parrot–Finch 
Blue–winged Kookaburra 
Grey– head Albatross 
White–winged Chough 
White–breasted Waterhen 
Yellow–tailed Black Cockatoo 
Grey crowned Babbler 
Grey tailed Tattler 
Grey backed Storm–Petrel 
White– breasted Woodswallow 
White–throated Needletail 
White cheeked Honeyeater 
White eared Monarch 
White eyed Duck 
White faced Heron 
Yellow– breasted Sunbird 
Yellow–faced Honeyeater 
Yellow–nosed Albatross 
Yellow–throated Honeyeater