O’zbekiston davlat jahon tillari universiteti qo’lyozma huquqida udk hotamova iroda ibrohimovna

hayvon+tananing qismi=o’simlik
”. Bunday kognitiv model 
asosida yaratishimizga sabab, ayiq – hayvon konseptining kognitiv asosi (domain) 
hisoblanadi, tovon – esa tana konspetining kognitiv asosidir. Ushbu idiomali 
qo’shma so’zning hozirgi umumiy leksik ma’nosi o’xshashlik asosida qurilgan 
bo’lib, gul ayiqning tovoniga o’xshaydi. Ikkala tilda ham kognitiv model 
o’xshashlik asosida ko’chgan bo’lib, to’liq asoslanmagan idiomali qo’shma so’z 
hisoblanadi 
Yuqoridagi 
laylak, bo’ta, tuya, ho’kiz
hayvon konseptining kognitiv asosi 
bo’lib, ularning ikkinchi tarkibiy qism 
tumshuq, zabon (til), qorin, ko’z 
tana qismi 
konspetining kognitiv asosi hisoblanadi. Bu misollarda ham ushbu idiomali 
qo’shma so’zlarning leksik ma’nosi o’xshashlik asosida qurilgan. Ikkita konspet 
bizga boshqa yangi konsept bera oldi.
Tahlillar natijasi shuni ko’rsatadiki, qiyoslanayotgan har ikkala tilda 
hayvon 
+ tana qismi = o’simlik nomi
kognitiv model bo’la oladi.
2. RANG+NARSA=O’SIMLIK NOMI. 
O’zbek tilidan farqli o’laroq, 
ingliz tilida quyidagi kognitiv modellar ham mavjud bo’lib, Ingliz tilida bu model 
ko’p ishlatilmaydigan (produktiv bo’lmagan) usul sanaladi. Chunki o’simlik 
nomini ranglar bilan atalashi faqatgina maxsus sohalarga ishlatilib qolmay, 
kundalik hayotdagi ko’pgina o’simlik nomlari rang nomi bilan qo’shib ataladi, 
ammo ularni narsalar bilan qo’shilib nomlanishi uning produktivlik xususiyatini 
yo’qqa chiqaradi. Bunday o’simlik nomlarining kognitiv asosini ularning rangi
tashkil qiladi.
Redwood 
Bluebells 
Yellow cone flower

---

Qo’shma so’zlarning birinchi komponenti rang 
red (qizil), blue (ko’k), 
yellow(sariq)
konseptining kognitiv modeli hisoblansa, ikkinchi tashkiliy qism 
narsa 
wood(o’tin), bell (qo’ng’iroq), cone(konus, g’udda)
konseptining kognitiv 
modeli bo’la oladi.