Тупроқ физикаси

9-расм. Хоразм воҳаси тупроқларининг механик таркиб бўйича харита 
схемаси: 
1-қумлоқ ва енгил қумоқ; 2-ўртача қумоқ; 3-оғир қумоқ, баъзан соз; 4-пастга томон 
оғирлашувчи қатламли тупроқ; 5-пастга томон енгиллашувчи қатламли тупроқ; 6-
скелетли; 7-Даудан дарѐси ва дарѐлик эски қумлари;8-қорақум қумли тупроқ; 9-сув сатҳи. 

---

46 
Механик таркиб тупроқларга баҳо беришда (бонитировка) асосий 
кўрсаткич ҳисобланади. Бунда тупроқларнинг қайси иқлим-тупроқ шароитида 
ривожланишига қараб маълум бир механик таркиб (қумлоқ, қумоқ ва ҳ.к.) асос 
қилиб олинади. 
Шуни таъкидлаш керакки, тупроқнинг кимѐвий таркиби, айниқса, унинг 
сингдириш сиғими, чириндининг миқдори ва бошқалар, албатта, механик 
таркибга жуда боғлиқ ҳолда ўзгариб туради. 
Хуллас, механик таркиб тупроқдаги бутун жараѐнларни бошқаришда 
иштирок этади, ўз навбатида тупроқдан фойдаланиш соҳасида зарур бўлган 
бутун тадбирларни ишлаб чиқишда асосий кўрсаткич бўлиб хизмат қилади. 
Мустақил ишлаш учун саволлар: 
1. Механик элементларнинг келиб чиқиши ва таркиби ҳақида нималарни 
биласиз? 
2. Механик элементларининг асосий хоссаларига нималар киради? 
3. Тупроқ механик элементлари таркибини ўрганишдан асосий мақсад нима? 
5. Охотин, Сибирцев, Захаровлар томонидан тузилган механик элементлар 
классификацияларининг бир-биридан фарқи ва асосий камчиликлари нимадан 
иборат?
6. 
Тупроқларнинг 
механик 
таркиби 
бўйича 
Н.А.Качинский 
классификациясининг олдинги классификациялардан фарқи нимада?
7. Механик таҳлил маълумотларини қандай расмийлаштириш мумкин?
8. Тупроқнинг механик таркибини ўрганишнинг қандай аҳамияти бор? 
9. Далада тупроқнинг механик таркибини аниқлашнинг қандай усулларини 
биласиз? 
10. Тупроқ механик таркибига кўра қандай номланади?