Тупроқ физикаси

Иш тартиби.
Майдаланган, тешиклари 1 ммли элакчадан ўтказилган 
тупроқдан тахминан 10-15 г олиб, олдиндан тайѐрланган (оғирлиги аниқ 
бўлиши шарт эмас) бюксга ѐки алюмин стаканга солиб, термостатга қўйилади 
ва 4-6 соат давомида 100-105
0 
С ҳароратда қиздирилади, сўнгра уни 
эксикаторда хона ҳароратигача совитиб аналитик тарозида ўлчанади ва 
рақамланган пикнометрга солинади (пикнометрларнинг, албатта, пробкалари 
бўлиши керак) ва яна қайта аналитик тарозида тортилади ва унинг устига 5-10 
мм инерт эритма қуйилади ва эртасигача қолдирилади. Сўнгра пикнометр бир 
соат давомида вакуум-аппарат ичида сақланади. Белгиланган вақт ўтиши билан 

---

59 
пикнометр олинади, инерт эритма билан бўғзидаги чизиғигача тўлдирилади ва 
ўлчанади. Инерт эритма тоза бўлиши керак. 
Агарда инерт эритманинг солиштирма оғирлиги номаълум бўлса, уни 
аниқлаш керак. Бунинг учун пикнометр шу инерт эритма билан тўлдирилади ва 
ўлчанади. Эритма оғирлигини унинг ҳажмига бўлиш орқали 
эритманинг 
солиштирма оғирлиги
топилади. 
Солиштирма оғирликни топиш вақтида ҳарорат шароитига алоҳида 
эътибор бериш зарур. Инерт эритмалар ѐрдамида солиштирма оғирликни 
топиш формуласи ва унинг ѐзиш тартиби солиштирма оғирликни сув ѐрдамида 
топиш тартибидаги каби олиб борилади. 
Тупроқ ғоваклигини аниқлаш.
Ғовакликни аниқлашда капиллярометр 
асбобидан фойдаланилади. Лекин, амалиѐтда ғовакликни тупроқнинг 
солиштирма ва ҳажм оғирликлари натижалари асосида ҳисоблаш йўли билан 
аниқлаш кенг қўлланилади. Ҳисоблаш ишлари мазкур бобнинг §2.2 
параграфида келтирилган 1-формула ѐрдамида олиб борилади.
Умумий физик хоссалари бўйича олинган таҳлил натижалари М.Умаров 
ва Ж.Икромовлар (1983) томонидан суғориладиган тупроқлар учун ишлаб 
чиқилган қуйидаги шкала асосида баҳоланади (14-жадвал).