Тупроқ физикаси

Н.А.Качинский классификацияси.
Муаллиф ўз классификациясида 
қум, қумлоқ, қумоқ, соз каби гуруҳларни механик таҳлил натижасида олинган 
маълумотлар асосида ажратади ва Сибирцев таклиф этган ―физик лой‖: ―физик 
қум‖ нисбатини асос қилиб олади. 
Н.А.Качинскийнинг ўз классификацияси асосида механик таркибни тинч 
турган сувда (механик заррачаларнинг чўкиш тезлигини аниқлашда Стокс 
формуласи қўлланилган) пипетка ѐрдамида ўртача намуна олиш йўли билан 
аниқлаган маълумотларни қўяди. Шунинг учун ҳам муаллиф Сибирцевнинг 
―физик лой‖, ―физик қум‖ терминларини расмий равишда шартли қабул қилади. 

---

44 
Н.А.Качинский 
классификацияси 
юқорида 
қайд 
қилинган 
муаллифларнинг классификацияларидан тубдан фарқ қилади. Н.А.Качинский 
механик элементларнинг хоссалари ѐки уларнинг нисбатларини ҳисобга 
олибгина қолмасдан, балки ҳар бир типдаги тупроқларнинг пайдо бўлиш 
шароитларини инобатга олади. 
Н.А.Качинский классификациясида уч хил тупроқ-иқлим шароитида 
ҳосил бўлган тупроқларни бирлаштиради: 
1) подзоллашган тупроқлар; 
2) дашт тупроқлар; 
3) шўрхок ва шўртоб тупроқлар. 
Бу классификацияда тупроқларнинг пайдо бўлиш шароитлари ҳисобга 
олинганлиги сабабли ҳар қайси тупроқ типининг унумдорлигини оширишда 
табақалашган агрономик тадбир ишлаб чиқаришни осонлаштиради. 
Скелетли тупроқларда Н.А.Качинскийнинг классификациясини қўллашда 
тупроқнинг тошлилик даражасини кўрсатиш лозим. Бунинг учун муаллиф 
қуйидаги шкалани таклиф этади: 
 
Тупроқдаги тошларнинг миқдори бўйича Н.А.Качинский 
классификацияси 
 
Тошчалар (> 3 мм) миқдори, 
% ҳисобида
Тошлилик даражаси 
Тошлилик типи 
<0,5 
Тошсиз 
Бу тупроқ таркибида 
тошчаларнинг ҳолатига 
қараб аниқланади, яъни 
тупроқда чиғир, ҳарсанг 
тошлар ва бошқалар мумкин 
0,5-5,0 
Кам 
5-10,0 
Ўртача 
10 
Сертош 
Чет мамлакатларда ҳам тупроқлар уларнинг механик таркибига кўра 
классификацияси 
мавжуд, 
бу 
классификациялар 
МДҲдаги 
каби 
табақалашмаган.