Amir Temur davlatchilikning bu asoslariga to’qqizinchisini, ya’ni, jamiyat rivoji va
barcha ijtimoiy tabaqalar, manfaatlarini ta’minlashini qo’shdi.
Markaziy hokimiyat tizimida Shayxulislom, qozikalon, qoziyi ahdos (odat bo’yicha hukm
chiqaruvchi qozi), qozi askar, sadri a’zam (vaqf yerlari, mulklari mutasaddisi), dodxoh
(shikoyatlarni ko’ruvchi), eshikog’a, saroy vaziri, yasovul (xukmdorning shaxsiy buyrug’ini
bajaruvchi), qalaqchi (xiroj miqdorini aniqlovchi), muhassil (soliq undiruvchi), tavochi (asosiy
qo’shinlarni to’plash ishiga mutasaddi amaldor), qorovulbegi, qutvol (qal’abon), muhtasib
(shariat qoidalari ijrosini, bozor tartiblarini nazorat qiluvchi) va boshqalar bo’lgan. Amir Temur
davlatni boshqarishda qurultoy va kengashlar o’tkazishga alohida e’tibor qaratgan. Uning
«...davlat ishlarining to’qqiz ulushini kengash, tadbir va mashvarat, qolgan bir ulushini qilich
bilan amalga oshirdim», degan so’zlari buning yorqin dalilidir. SHarafuddin Ali Yazdiyning
yozishicha, Amir Temur tomonidan Qarshi, Samarqand, Qorabog’ va boshqa joylarda
o’tkazilgan qurultoy va kengashlarda shahzodalar, davlat ma’murlari, harbiy boshliqlar, ulamolar
va mulkdor zodagonlarning vakillari qatnashgan. Ularda mamlakatning iqtisodiy va siyosiy
ahvoliga oid masalalar muhokama etilib, qarorlar qabul etilgan va tadbirlar belgilangan.
Masalan, 1403 yilda Kavkazning Baylaqon shahrida chaqirilgan kengashga olimu fuzalolar taklif
etilgan. Ulardan mamlakatni boshqarishda, xususan, uning obodonligi yo’lida amalga
oshiriladigan xayrli ishlar-jamoat binolari va inshootlar qurilishlarida o’z maslahatlari bilan
ko’mak berishlari so’ralgan.
Mamlakatning iqtisodiy hayotida dehqonchilik asosiy o’rin tutgan. Shu bois Amir Temur
va temuriylar dehqonchilikning bosh omili bo’lgan sug’orish ishlariga katta ahamiyat berishgan.
XIV asrning oxiri-XV asrning 1 - yarmida Movarounnahr va Xurosonda yirik sug’orish
tarmoqlari qazilib, korizlar, suv omborlari-bandlar va hovuzlar barpo etilib, suv tanqis viloyat va
vohalar, shahar, qishloklarning suv ta’minoti yaxshilangan. Qo’riq va bo’z yerlar o’zlashtirilib,
obikor yerlarning maydoni kengaytirilgan. Yangi-yangi qishloqlar, Chorbog’lar va sayilgoh
bo’stonlar barpo etiladi. Amir Temur Samarqand vohasi, poytaxt va uning tevarak atrofini obod
etilishiga alohida e’tibor bergan. Obirahmat, Mazdahin, Bozor, Korand va Nahri jadid kabi
sug’orish tarmoklari orqali obod etilgan qishloqlarning soni 72 taga yetgan. Yangi qishloqlarning
bir qismi Sharqning mashhur shaharlari: Damashq, Qohira, Bag’dod, Sultoniya va Sheroz
nomlari bilan ulug’langan. Sohibqiron Xuroson, Eron, Kavkaz va boshqa viloyatlarda ham bir
qancha yirik sug’orish ishlarini amalga oshirgan. Uning farmoni bilan Murg’ob daryosidan 20
dan ortiq sug’orish tarmoqlari qazilib, Marv vohasi qayta obod etilgan. 1401 yil Kavkazning
Baylaqon mavzeida Arake daryosidan chiqarilgan Barlos kanali zamonasining yirik irrigatsiya
inshootlaridan biri bo’lgan. Kanalning uzunligi 10 farsax (60-70 km) bo’lib, kemalar qatnay
olgan.
8
Shohrux va Ulug’bek hukmronligi davrida ham sug’orish ishlari yanada kengaygan.
Dashtlarga suv chiqarilib, bo’z yerlar o’zlashtirilgan. Xususiy sohibkorlar esa, hatto bir–ikki yil
davomida soliq va to’lovlardan ozod etilgan. Bu davrda Temuriylar Samarqand, Qashqadaryo,
Marv vohalari, Tus vodiysi va Xirotda yirik sug’orish inshootlari barpo etilib, dehqonchilik
maydonlarining suv ta’minotini tubdan yaxshilashgan. Amir Temur va temuriylar davrida
mulkchilik munosabatlari yanada takomillashgan. Mulkning,asosan, 4 shakli:
Do'stlaringiz bilan baham: |