Бухоро давлат университети жисмоний маданият факультети

“ХОТИН-ҚИЗЛАР СПОРТИ: ИМКОНИЯТЛАР ВА ИСТИҚБОЛЛАР” 
165 
тасаввурларни сўраб тушунтириш керак бўлади. Шахмат алифбоси даги шахмат ўйинини мазмунини 
кўриб чиқаётганда албатта шахмат ўйинига бевосита мурожаат қилиш. Шахмат тахтасида деярли барча 
шеърларни кўрсатиб бериш мумкин. Озроқ фаол фикрлаб, тасаввур қилсангиз бас ва буни қилиш осон 
бўлиб қолади. Мисол учун «Н» ҳарфини кўриб чиқаётиб шахмат саводхонлигидан кераклигини 
тушунтиринг, панд насиҳат қилишни машқ қилиб кўриш тахтада хужум қилишни тасвирлаб беринг. 
Ушбу сўзга фарзандингиз билан биргаликда синоним излаб кўринг. (хужим, шох) «Р» ҳарфи билан 
таништираётганда унга мақсадга мувофиқ равишда партияни қандай бошлашни кўрсатиб, нега бундай 
қилиш кераклигини кўрсатиб беринг. Шу ернинг ўзида кучсиз юриш, марказ ҳудуд устидан назорат 
ҳақида тушунча бериш. Рокировка қилишга ёрдам беринг. (Рокировка билан болалар ушбу «Учлик 
китоб»нинг яъни «Трилогия»нинг биринчи қисми «Шахмат чизгилари» китобида танишишади).
Филлардан бошланадиган ҳарфларни ўргатаётиб, болани доналар билан юришлрини олишни 
амалга оширишни ўргатиб, болани доналар билан юришни, олишни амалга оширишни ўргатинг. 
Уларни куч тенглилигини масалаларда машқ қилинг ўргатаётганда олдинга силжиш жараёнида шох, 
мот, пот деган тушунчалар ўқиб борилади. Оддийгина машқлар училади. Ушбу ўйин бир вақт ўзида 
барча доналар билан юришни билишни талаб қилмагани боис, улар сизнинг талим жараёнингизда фаол 
ишлатилишлари керак. Сиз бунга канчалик тез киршсангшиз шуунчалик яхши. Эхтимол ҳақиқий 
алифбени ўқишни шахмат доналаридан бошлаш керак бўлса «алифбе» нинг иккинчи қисми «А» дан 
«Я» гача болаларга машқларни учиш учун мўлжалланган. Шахматни ўргатиш сиз учун осон кечади 
агарда сиз «ривожлантирадиган» ўйинлар конплексидан фойдалансангиз. Уларнинг баъзилари шу ерда 
келтирилган. Булар топишмоқлар, метограммалар, крассвордларни ечиш, заковат саволларига жавоб 
бериш ва лингвистик ўйинлар ўтказиш. Эсда тутиш керакки, болаларнинг мустакил ўқишларида 
катталарнинг эътибори ва кизикишлари ҳамрох бўлиши керак. Кичик шахматчи албатта ҳар бир сўзга 
аълоҳида таъриф бериши керак. Мисол учун:-«Икки марталаб бир марта юрилади, шунда ҳам бошида 
топишмоқи. Бу пиёданинг ўз майдонида иккиталик юриш ҳуқуқи хақида. «Бир юради, шунда ҳам 
бошидани қандай тушуниш мумкин»? Ахир пиёда билан иккилик юришни нафақат ўйин бошида, балки 
ўртасида ва охирида ҳам юриши мумкин-ку. Аникланишича, бошида 
деб бутун ўйинга эмас, 
балки фақат пиёданинг ўзига айтилади. Иккилик юришни фақат биринчи хисобда килиши мумкин. Шу 
каби мантикий машқлар боланинг (ижодий ёндашуви) ҳар қандай ишга ижодий ёндашишни 
тарбиялашда жуда фойдалидир.