Biokimyo pmd

giperxlorgidriya

 deyiladi

(HCl oshishi hisobiga). Bu holat ko‘pincha me’da va o‘n ikki barmoqli

ichak yarasi va giperatsid gastritda uchraydi. Me’da shirasida HCl

kamayib ketishiga 

gipoxlorgidriya

 deyiladi (gipoatsid gastritda va

me’da rakida kuzatiladi). Me’da shirasida faqat xlorid kislotaning

bo‘lmasligiga 

axlorgidriya

 deb ataladi (me’da raki va anatsid gastrit

uchraydi), xlorid kislota va pepsin fermentini bo‘lmasligi 

axiliya

 deb

ataladi (atrofik gastritda uchraydi).

O‘n ikki barmoqli ichakda oqsillarning hazm bo‘lishi

On ikki barmoqli ichakda oqsillarga va me’dadan otgan turli xil

kattalikda polipeptidlarga pankreatik va ichak shirasining fermentlari

ta’sir qiladi. Xususan, oshqozon osti bezining proteolitik fermentlari

tripsin, ximotripsin, karboksipeptidaza A va B lar ta’sirida oqsil va

polipeptidlardan turli xil kattalikdagi peptidlar va erkin aminokislotalar

hosil bo‘ladi.

Me’da osti bezi hujayralarida tripsinogen, ximotripsinogen

profermentlari, A va B prokarboksipeptidazalari, proelastaza

sintezlanadi. Tripsinogenning faollanishi ichak hujayralari ishlab

chiqaradigan enteropeptidaza fermenti ishtirokida o‘tadi (68-rasm).

68-rasm. 

 Tripsinogenning faollanish mexanizmi

---

263

Enteropeptidaza ham proteolitik fermentdir: U tripsinogenning N-

ichidagi geksopeptidini ajratadi, shuning natijasida molekula qolgan

qismi konformatsiyasi o‘zgarib faol markaz yuzaga keladi  tripsin

fermenti hosil bo‘ladi. Me’da osti bezining boshqa hamma

profermentlari ham qisman tanlab o‘tadigan proteoliz yoli bilan faol

holga keladi, natijada ximotripsin, A va B karboksipeptidazalar, elastaza

degan fermentlar hosil bo‘ladi.

Tripsin, ximotripsin, elastaza fermentlari  endopetidazalardir, va

ma’lum peptid bog‘lariga ta’sir ko‘rsatadi. Tripsin asosal lizin va arginin

aminokislotalarining karboksil guruhlaridan hosil bo‘lgan peptid

bog‘lariga ta’sir etadi. Ximotripsin tirozin, fenilalanin va triptofan

aminokislotalardan hosil bo‘lgan peptid bog‘lariga nisbatan faoldir.

Elastaza esa polipeptid zanjirining lizindan hosil bo‘lgan peptid

bog‘lariga ta’sir etadi. Karboksipeptidaza A  rux tutuvchi fermentdir

va polipeptid zanjirining C-uchidagi aromatik va alifatik

aminokislotalarni gidrolizlaydi. Karboksipeptidaza B esa faqat C-

uchidagi lizin va argininni gidrolizlamaydi. Ichak aminopeptidazalari

rux yoki marganets va sistein ta’sirida faollashadi va polipeptid

zanjirining N-uchidagi aminokislotalarni gidrolizlaydi. Dipeptidazalar

dipeptidlarni gidrolizlaydi, kobalt, marganets va sistein ta’sirida

faollashadi.

Barcha hazm peptidgidrolazalarining birma-bir ta’sir ko‘rsatib

borishi, oqsillarning aminokislotalargacha tola parchalanishini ta’minlab

beradi. Oqsillarning me’dada qisman hazm bo‘lishi keyinchalik ingichka

ichakda hazm bo‘lishini garchi yengillashtirsada, lekin mutlaqo shart

deb hisoblanmaydi. Me’da butunlay kesib olib tashlangandan keyin

(total rezeksiya qilinganidan so‘ng) oqsillar singishining sezilarli

darajada izdan chiqmasligi shundan dalolat beradi.

Me’da va ichak hujayralari bez hujayralarida fermentlarning nofaol

o‘tmishdoshlari hosil bo‘lib turishi tufayli ovqatni hazm qiluvchi

peptidgidrolazalar ta’siridan saqlanib boradi, bunday ferment

o‘tmishdoshlari ishlanib chiqqanidan keyingina faol holga o‘tadi.

Bundan tashqari, fermentlar me’da yoki ichak boshligiga tushar ekan,

hujayralarning oqsillariga toqnash kelmaydi, chunki shilliq parda

shilimshiq qatlami bilan, har bir hujayra esa plazmatik membrana tashqi

yuzasining peptidgidrolazalar substratlari bo‘lib hisoblanmaydigan

polisaxaridlar bilan himoyalangan bo‘ladi. Biroq me’da va o‘n ikki

barmoqli ichak yara kasalligida sohasidagi proteinazalar ta’sirida

hujayralar yemirilib turadi.

---

264

Pankriatit

  otning (va u bilan infeksiyaning) pankriatik yolga o‘tishi

natijasida rivojlanadigan kasallikdir. Natijada me’da osti bezining

proteolitik fermentlari  tripsin, ximotripsin, karboksipeptidaza A va B,

elastaza va kollagenaza ushbu kasallikda faol holda ajralib chiqib, me’da

osti bezi to‘qimalarini parchalashi mumkin. Shunga ko‘ra to‘qimalarni

oz-ozini parchalanishini oldini olish va davolash maqsadida trasilol,

kontrikaldan foydalanadi. Trasilol  polipeptid tabiatga ega bo‘lgan

modda bo‘lib, yuqorida qayd etilgan fermentlarning ingibitorlaridir

(qora molning quloq oldi bezlaridan olinadi). Otkir pankreatit,

pankreonekroz va surunkali pankreatitni davolashda ishlatiladi.