Mavzu: Buyuk ipak yoli: shakillanish, rivojlanish bosqichlari. Reja

Mavzu: Buyuk ipak yoli: shakillanish, rivojlanish bosqichlari.

Reja:

1. 
   Buyuk ipak yoliniing paydo bolishi va rivojlanishi
   
2. 
   Buyuk ipak yolining tarmoqlari.
   
3. 
   Buyuk ipak yolining tarixiy axamiyati.
   

Ma’ruza maqsadi
Mil. av. 3000 yillikka kelib Orta Osiyoning kopgina xududlari qadimgi axoli tomonidan ozlashtirib bolingan edi. Ammo, chol va dasht xududlarida ozlashtirilmagan, xududlar xam mavjud edi. Bu xududlardagi chorvador axoli voxalaridagi otroq axoli bilan ozaro aloqalarini bronza davriga kelib yanada rivojlantiradilar. Tarixiy adabiyotlaridan ma’lum bolishicha buyuk Ipak yoli tashkil topmasdan ancha ilgariroq qadimgi sharq va orta Osiyo xududlarida ozaro almashinuv yollari mavjud edi. Qadimgi xalqlarning turli tomonlama rivojlanishda savdo va transsik yollarining amxamiyati nixoyatda kattadir. Shunday yollardan biri sharq bilan garbni boglovchi Buyuk Ipak yoli. Bizning maqsadimiz ushbu yolning shakllanish, rivojlanish jarayonlarini, tarmaoqlarini va axamiyatni toliq yoritib berishdir.
Mavzudagi bilimlarning egallanganlik darajasini aniqlash uchun tayanch tushunchalar: “lojuvard yoli”, “shox yoli”, “Buyuk Ipak yoli”, jaxondagi geografik kashfiyotlar, YUNESKO dasturi, ipak yolining tarmoqlari, karvon savdosi.
1-savol. Bronza davridagi (mil. av. III - II ming yilliklar) ana shunday yollardan biri “lojuvard yoli” deb atalib, uning bir tarmogi Badaxshon, Bakteriya va Margiyona xududlarini Xorazm, Sugdiyona Markaziy Qozogiston va Ural bilan boglagan yana bir tarmogi esa Baktriya va Margiyonani Mesopotamiya bilan boglangan. Bu yol Pomir toglaridan boshlanib Eron, Old Osiyo, Misr orqali otgan. Badaxshon lojuvardining Xind vodisi, Mesopotamiya va Misrdan topilishi bu qimmatbaxo toshning qadimgi sharqda nixoyatda qadrlanganligidan dalolat beradi.
Qadimgi yollardan yana biri Eron axmoniylarining yoli bolib bu yolning bir tarmogi mil.av. VI-IV- asrlarda kichik Osiyo shaxarlarini xamda Orta Yer dengizi boyidagi Efes, Sardi shaxarlarini Eronning markazlaridan biri Suza bilan boglagan bolsa, yana bir tarmogi Eron, Baqtriya orqali Sugdiyona, Toshkent axolisi va Qozogiston xududlaridan otib Oltoygacha borgan. Tarixiy adabiyotlardan bu yol “Shox yoli” deb ataladi.
Mil. av. 138-yilda Xitoy imperatori U-Di Chjan Szyanning Osiyo yerlariga jonatadi. Elchi Chjan Szyan (mil. av. 138-126-yillarida) Xitoyning xumlariga qarshi kurashi uchun itifoqchi izlab kelgan edi. Mil. av. II-I asrlarga kelib Chjan Siyan yurgan yollari Xitoyni Orta va Garbiy Osiyo bilan boglaydigan karvon yoli boladi. Bu yol Buyuk Ipak yol i deb atalib umumiy uzunligi 12 ming killometrdan iborat edi. Ilk orta asrlarga kelib Ipak yolining yanada rivojlanganligini kuzatish mumkin. Oz davrida nixoyat katta axamiyatga ega bolgan bu yolning dastlabki tarmogi Xitoyning Sian shaxridan boshlashib Sharqiy Turkiston Orta Osiyo, Eron, Mesopotamiya orqali Orta Yer denigizigacha chozilgan.
Buyuk Ipak yoli –Xitoy, Orta Osiyo va YAqin Sharq mamlakatlari ortasidagi qadimgi savdo yoli. Bu yol orqali qadimgi Xitoydan, Xindiston, Orta Osiyo va Kichik Osiyoga asosan ipak eksport qilinganligi sababli tarixda u “Ipak yoli” nomi bilan shuxrat topgan.
Buyuk ipak yoli mil. av. I ming yillikning 2- yarmidan to millodiy 15-asrgacha, ya’ni suv yollari qaror topguncha sharqni garb bilan boglagan asosiy savdo yoli bolib, u Xitoy, Xindiston, Orta Osiyo, yaqin Sharq xamda Orta dengiz mamlakatlari ortasidagi savdo sotiq va madaniy aloqalarning rivojlanishida muxim rol o`ynagan.

Adabiyotlar.

1.Karmov I.A. Savdo yolidan ipak yolini tiklash sari. Asarlar, 2. Jild, T.”Ozbekiston”, 1996 yil
2. Sulaymonova F. Sharq va Garb. T.”Ozbekiston”, 1997 yil.
3.Ratkevich V.A. Velikiy, Shedkoviy put. M.M. 1990 yil.
4.Ipak yoli afsonalari . T. “Fan” 1993 yil.
5. Formirovaniye i razvitiy trass Velikogo Shelkovogo Puti v sentrlnoy Azii v Dvernosti i srednevekov. Tezisы dokladov Samarqand, 1990 yil.
6. Buyuk ipak yolidagi Markaziy Osiyo shaxarlari. Ma’ruzalar bayoni. Samarqand 1994 yil.